Raadslidmaatschap leidt niet tot herbeoordeling uitkering

‘Te zwaar aangezet’, noemt Frank Rijkaart, demissionair minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK), de conclusie van de Nederlandse Vereniging voor Raadsleden dat toegang van uitkeringsgerechtigden tot het raadslidmaatschap onnodig wordt beperkt. Rijkaart herkent veel van de signalen, antwoordt hij op Kamervragen van Glimina Chakor en Esmah Lahlah (beiden GroenLinks-PvdA), maar spreekt ook van een ‘complex en veelkoppig probleem’.

Geen herinrichting

Volgens Rijkaart vormt de samenloopproblematiek ‘bovendien helaas maar een deel van de barrières voor de deelname van mensen met een uitkering aan de politiek.’ Volgens de vereniging ondermijnt de huidige regeling rond de raadsvergoeding het algemeen passief kiesrecht en sluit die mensen met een uitkering uit van deelname aan de lokale democratie. Rijkaart erkent de behoefte aan meer informatie en bewustwording bij de doelgroep, overheidsorganen en politieke partijen. Maar in tegenstelling tot wat de vereniging voor raadsleden voorstelt, ziet hij de mogelijke oplossing niet in een herinrichting van het stelsel van fiscaliteit en sociale zekerheid. ‘Ik wil mij wel inspannen voor een verbeterde en duidelijkere uitvoering.’

Complexe regelgeving

Volgens het rapport is de regeling waarbij raadsleden die een uitkering van het UWV ontvangen hun raadsvergoeding moeten laten aanpassen ‘onduidelijk, complex en moeilijk uitvoerbaar’. Dat draagt eraan bij dat de combinatie van een uitkering met raadswerk onnodig onaantrekkelijk wordt. Rijkaart vindt dat in het rapport verschillende ‘ongelijksoortige zaken’ worden aangekaart: van complexe regelgeving tot onvoldoende uitvoering tot angst van uitkeringsgerechtigden om als fraudeur te worden aangemerkt. Rijkaart trekt zicht deze situatie aan, maar wijst erop dat de materie ‘complexer is dan uit het rapport naar voren komt’. ‘Die complexiteit van de regelgeving is niet vreemd. Elke beperking of combinatie van beperkingen is uniek. Dat vereist maatwerk naar aard en achtergrond van verschillende soorten uitkeringen.’

Geen ongelijke behandeling

En dan is er de samenloop van inkomsten uit het raadslidmaatschap met één of meer van die wetten, vervolgt hij. ‘Elk van deze wetten kent zijn eigen voorwaarden en verrekensystematiek, (...) En dan volgt nog de eventuele doorwerking naar fiscale toeslagen zoals de huur- en/of zorgtoeslag.’ Kortom, de zorg over de impact van de politieke functie op de uitkering of toeslag vindt Rijkaart terecht, maar hij vindt deze ‘helaas niet eenvoudig weg te nemen, laat staan op korte termijn’. Hij kan zich voorstellen dat de verrekening die vanwege de nieuwe inkomsten wordt toegepast op een uitkering voor betrokkenen misschien aanvoelt als ongelijke behandeling of een straf, maar benadrukt dat daar geen sprake van is. ‘Aan een uitkeringsgerechtigd raadslid wordt hetzelfde bedrag aan vergoeding voor de werkzaamheden betaald als aan een raadslid zonder uitkering. Daarmee worden zij dus gelijk behandeld qua beloning voor het werk en de inzet als raadslid.’

Geen eerlijke vergelijking

De uitkering is een wettelijke vangnetvoorziening en de verrekening is een uitvloeisel daarvan. ‘Daarin wordt een uitkeringsgerechtigd raadslid hetzelfde behandeld als een uitkeringsgerechtigde die op andere wijze inkomsten heeft.’ De situatie van een uitkeringsgerechtigd raadslid gelijk stellen met die van een volksvertegenwoordiger met werk of een eigen bedrijf is ‘geen eerlijke vergelijking’. ‘Laatstgenoemden voorzien in hun eigen inkomen en hebben geen recht op uitkering. Daardoor hebben zij niet dezelfde rechten, maar dus ook niet dezelfde plichten.’ Rijkaart wijst er ook op dat raadsleden met inkomsten uit arbeid vanwege hun raadslidmaatschap vaak minder werken, waardoor zij minder inkomsten genereren. ‘De raadsvergoeding is dan bedoeld om het verlies aan inkomen in de hoofdfunctie te compenseren. Dat is weliswaar een in de privésfeer genomen beslissing, maar heeft een vergelijkbaar effect als verrekening.’

Onterechte zorg

Rijkaart kan zich goed voorstellen dat mensen met een uitkering de politiek niet in durven, omdat zij vrezen dat zij na hun aftreden, door hun werkzaamheden als raadslid, hun arbeidsongeschiktheidsuitkering geheel of gedeeltelijk verliezen. ‘Zij zijn bang voor een herbeoordeling van hun arbeidsongeschiktheid. Ik proef dat daar ook een grote, zo niet de grootste, zorg ligt van de uitkeringsgerechtigden.’ Maar die zorg is niet terecht, vervolgt hij. Hij wijst erop dat al decennia voor alle arbeidsongeschiktheidswetten geldt dat inkomen uit raadswerk nooit om die reden leidt tot het eindigen van het recht. De Regeling uitzondering toepassingstermijn anticumulatie arbeidsongeschiktheidswetten bepaalt dat. Die geldt voor alle uitkeringsgerechtigden op grond van de WAO, WAZ, WIA en de Wajong. ‘Het is opvallend dat deze regeling zo onbekend is, terwijl deze dus juist expliciet en binnen het systeem deze zorg wegneemt.’

Buiten beschouwing

Dat een herbeoordeling niet helemaal kan worden uitgesloten, vindt Rijkaart ‘op zich logisch’. ‘Ik denk dan bijvoorbeeld aan de situatie dat het raadslid tijdens het raadslidmaatschap door een succesvolle medische behandeling gedeeltelijk herstelt, waardoor de arbeidsongeschiktheid is afgenomen.’ Het UWV moet bij een dergelijke herbeoordeling het inkomen uit raadswerk wel buiten beschouwing laten. De minister van SZW zal het UWV hierop nogmaals attenderen en vragen de communicatie over deze regels te verbeteren en weer onder de aandacht te brengen van de medewerkers in de uitvoering. Rijkaart zal de doelgroep, de griffiers en de politieke partijen op de regeling wijzen.

Restverdiencapaciteit benutten

Hij deelt niet de mening uit het rapport dat het raadslidmaatschap geen betaalde arbeid is die invloed zou mogen hebben op het recht op uitkering. ‘Het huidige stelsel van de arbeidsongeschiktheidswetgeving hanteert als uitgangspunt dat het weliswaar om mensen met een verminderde inzetbaarheid op de arbeidsmarkt gaat, maar dat zij wel hun restverdiencapaciteit moeten benutten om zelf in een inkomen te voorzien.’ De vergoedingen voor het verrichten van werkzaamheden als raadslid worden beschouwd als belastbaar resultaat uit overige werkzaamheden, stelt minister Rijkaart.

Minder ontvangen

Tot slot bespreekt hij de in het rapport genoemde voorstellen tot aanpassingen van de regeling. Hij verwerpt het voorstel tot versimpeling en bescherming, waarbij het raadslid de raadsvergoeding ontvangt, terwijl de uitkering tijdens het raadslidmaatschap automatisch tijdelijk wordt opgeschort indien de raadsvergoeding hoger is, zonder verlies van rechten op de uitkering na aftreden. De verantwoordelijkheid zou dan bij de uitvoeringsinstanties liggen, niet bij het raadslid. Die geheel nieuwe systematiek voor de specifieke groep van raadsleden met een uitkering zou niet alleen een ‘extra laag’ aan de huidige complexiteit toevoegen, maar er ook toe leiden dat zij met uitsluitend de raadsvergoeding mínder ontvangen dan onder de huidige verrekening.

Geen aanvullende vergoedingen

De no-riskvariant behelst het toekennen van de maximale vrijwilligersvergoeding in plaats van een raadsvergoeding. In deze variant zou het uitkeringsgerechtigde raadslid niet hetzelfde krijgen aan raadsvergoeding als raadsleden zonder uitkering, maar maakt die ook geen aanspraak op enige andere vergoeding of voorziening die voor raadsleden gelden, schrijft Rijkaart. Ook zouden deze raadsleden geen aanvullende vergoedingen voor onkosten of vrijwilligersvergoedingen van andere maatschappelijke organisaties mogen ontvangen.

Te kostbaar

Het derde voorstel was om de raadsvergoeding fiscaal en juridisch onbelast te maken, waardoor die inkomsten niet worden verrekend met de uitkering. Dit zou leiden tot minder administratieve rompslomp, geen ingewikkelde meldingen, minder kans op fouten en minder angst voor terugvorderingen of verdenkingen van fraude. Ook zou er sprake zijn van gelijke behandeling en zouden raadsleden met een uitkering er niet op achteruitgaan. Rijkaart noemt deze oplossing ‘kostbaar’, omdat deze zou gelden voor alle raadsleden. Daarnaast ziet hij qua belastbaarheid van inkomsten geen verschil tussen een raadslid en een andere Nederlander die geen gezagsverhouding kent en resultaat uit overige werkzaamheden ontvangt.

Geen invloed op uitkering

Kortom, Rijkaart ziet in de drie voorstellen van de vereniging voor raadsleden geen oplossing voor de problematiek. Wel zal hij de Regeling uitzonderingtoepassingstermijn anticumulatie arbeidsongeschiktheidswetten dus weer onder de aandacht brengen. ‘Op die manier is duidelijk voor iedereen dat het inkomen uit raadswerk nooit om die reden leidt tot het aanpassen of eindigen van het uitkeringsrecht. Dit is naar onze mening de kern van de zorg van uitkeringsgerechtigden met politieke ambities.’