Nederland in 2040: krachtiger, groener en menselijker

Hoe ziet Nederland eruit in 2040? Volgens de Denktank Nederland 2040 is het antwoord op die vraag niet alleen hoopvol, maar ook verrassend concreet. Hun toekomstvisie beschrijft een land dat de afgelopen vijftien jaar een indrukwekkende transformatie heeft doorgemaakt: van politieke verlamming en maatschappelijke onvrede naar een samenleving die krachtiger, groener en menselijker is geworden.

De Denktank 2040 bestaat uit een groep van experts uit de publieke sector en het bedrijfsleven. Het boek is een initiatief van de Vereniging van Nederlandse Gemeenten en De Argumentenfabriek.

Van urgentie naar ambitie

De denktank beschrijft een Nederland dat in 2025 op meerdere fronten is vastgelopen. Geschreven als een terugblik vanuit de toekomst, schetst de denktank een beeld van een land dat lijdt onder geopolitieke spanningen, vergrijzing, een overbelaste gezondheidszorg, groeiende ongelijkheid en een falende overheid. Dat maakte rigoureus ingrijpen noodzakelijk en vormde de basis voor een nieuwe koers, waarin langetermijndenken en aanpassingsvermogen centraal kwamen te staan.
Cruciaal in deze koerswijziging was het besef dat Nederland behoefte had aan een verbindend verhaal: een toekomstperspectief dat verder reikt dan de politieke vierjarenblik.

Een terugblik vooruit

In de toekomstvisiewordt Nederland in 2040 geschetst als een land dat fundamentele keuzes heeft gemaakt en collectief de schouders onder grote maatschappelijke veranderingen heeft gezet. Deze veranderingen zijn terug te voeren op drie hoofddoelen: kracht, duurzaamheid en menselijkheid.

Krachtiger betekent volgens de auteurs dat Nederland economisch en sociaal weerbaar is geworden. De economie groeit duurzaam door met jaarlijks circa één procent, gedragen door technologische innovatie en Europese samenwerking. Investeringen in defensie, onderwijs, infrastructuur en digitale netwerken hebben geleid tot een robuustere samenleving. De overheid is kleiner, begrijpelijker en betrouwbaarder geworden dankzij het meerjarige programma ‘De Grote Vereenvoudiging’, waarin bureaucratie en overregulering fors zijn teruggedrongen.

Het idee voor deze vereenvoudiging is opvallend, aangezien een dag voor de publicatie van het boek drie partijen in de Tweede Kamer – D66, BBB en ChristenUnie – het voorstel indienden om voortaan de eerste dag van de lente uit te roepen tot Vereenvoudigingsdag. Op die dag zou het kabinet met plannen moeten komen om regels rond belasting, toeslagen en sociale zekerheid minder ingewikkeld te maken.

Ook op de arbeidsmarkt heeft zich een verschuiving voltrokken, zo constateren de auteurs van het boek in hun ‘terugblik’ vanuit 2040. Er zijn geen werkende armen meer en schijnzelfstandigheid is uitgebannen. ‘We hebben een contractneutrale arbeidsmarkt,’ aldus de denktank, waarin werknemers en echte ondernemers gelijk worden behandeld.

Nederland is ook groener geworden. Groener betekent dat het land in harmonie leeft met natuur en klimaat. De energievoorziening is klimaatneutraal, de bouw is voor 75 procent circulair en de steden zijn groener en beter bestand tegen hitte en wateroverlast. De landbouw, lang een bron van spanning, is omgevormd tot een duurzame en productieve sector met strategische waarde voor Europa. De veeteelt is sterk afgebouwd, maar de agrarische kennis en innovatie zijn geëxporteerd. We consumeren niet minder, maar wél bewuster en duurzamer.

Langere zittingstermijnen, meer betrokkenheid

En Nederland is ook menselijker geworden. In 2040 is het land een zorgzame samenleving waarin collectieve voorzieningen weer nabij en begrijpelijk zijn. Een garantie-inkomen zorgt voor bestaanszekerheid, terwijl miljoenen extra woningen zorgen voor betaalbaar en collectief wonen. Vrijwilligerswerk, mantelzorg en gemeenschapszin worden gestimuleerd door het wegnemen van belemmerende regels. De rechtsstaat is versterkt en de democratie functioneert beter dankzij langere zittingstermijnen en meer directe betrokkenheid van burgers.

De Nederlandse identiteit wordt volgens de auteurs in 2040 gevormd door vrijheid, openheid, tolerantie en wederzijds respect. ‘De hardwerkende Nederlander beseft dat tegenover rechten ook plichten staan. Ondanks het individualisme is er groeiende maatschappelijke betrokkenheid. Mensen zijn conservatief in de zin dat ze het goede willen behouden, en tegelijkertijd vrijzinnig, pragmatisch en vooruitstrevend, met een duidelijke waardering voor technologie. Er is ook een ‘kritisch patriottisme’ ontstaan. Nederlanders in 2040 zijn trots op hun land en op Europa, maar koesteren een ‘kritische liefde’ die niet blind is voor gebreken. De samenleving is opener, zelfbewuster en beter in staat om schokken op te vangen, mede dankzij sterker onderling vertrouwen en gemeenschapsgevoel.

In 2040 is de landelijke politiek menselijker en opener geworden, voorzien de auteurs. Politici richten zich op langetermijndoelen in plaats van kortetermijnsuccessen. Regeerakkoorden zijn vervangen door een Kameragenda met maatschappelijke prioriteiten. Ministers worden benoemd op basis van expertise en voeren plannen uit die zij samen met de samenleving ontwikkelen. De Tweede Kamer debatteert op hoofdlijnen en ideologisch gedreven, terwijl wetten eenvoudiger en minder bureaucratisch zijn. Door deze aanpak is het vertrouwen in de politiek toegenomen en de effectiviteit van beleid verbeterd, omdat politici minder regels maken voor uitzonderingen en meer sturen op overzichtelijke en duidelijke wetgeving.

Niet maakbaar, niet stuurloos

Het toekomstbeeld, zo stellen de auteurs, is niet slechts een statische eindbestemming, maar een proces van voortdurende aanpassing. De denktank benadrukt het belang van adaptiviteit en weerbaarheid, zowel mentaal als institutioneel. ‘De samenleving is niet volledig maakbaar, maar ook niet stuurloos,’ stelt de denktank. Overheid, burgers, bedrijven en maatschappelijke organisaties hebben elk hun rol gespeeld in de wederopbouw.

Langetermijndenken als kompas

De denktank zegt bewust te hebben gekozen voor het jaartal 2040. Het ligt vijftien jaar in de toekomst en valt binnen wat de denktank de ‘individuele tijdshorizon’ noemt – het tijdsbestek waarin mensen hun leven plannen. Een termijn die ‘ambitieus genoeg is voor verandering, maar dichtbij genoeg om tot actie aan te zetten.’

De denktank heeft haar visie onderbouwd met data, scenarioanalyses en maatschappelijke input. Ze benadrukt dat het geen blauwdruk is, maar een uitnodiging tot debat. ‘We willen Nederland weer in beweging krijgen,’ schrijven ze. ‘Niet omdat we denken dat we het exact zo kunnen maken, maar omdat we geloven in de vormende kracht van de verbeelding.’