Naar proactieve en mensgerichte dienstverlening

In de Staat van de Uitvoering 2025 doen de uitvoeringsorganisaties, naast signaleren dat de politiek geen oplossingen heeft voor hun problemen, vijf suggesties voor hoe de overheid zou kunnen werken in 2035 en dus hoe publieke dienstverlening er in de toekomst uit zou kunnen zien. Die dienstverlening is vooral proactief en mensgericht. En er moet een opleidingsprogramma genaamd ‘de nieuwe beleidsambtenaar’ komen.

Vereenvoudiging en vernieuwing

Basiselementen zijn een governance die leidt tot vereenvoudiging en vernieuwing over ketens heen, één gezamenlijke visie die mensgerichte en proactieve dienstverlening centraal stelt en uitkomstgerichte financiering. Volgens de organisaties is wel lef nodig om dit te realiseren. ‘Door het herontwerp van de dienstverleningsprocessen buiten de bestaande departementale structuren te doen, ontstaat er ruimte voor institutionele verbeeldingskracht en experiment.’

Overheid komt naar jou

De vijf toekomstimpressies gaan over proactieve dienstverlening georganiseerd rond levensgebeurtenissen, dienstverlening aan ondernemers rond verduurzaming, een vereenvoudiging van inkomensondersteuning, beleidsvorming tussen staat en straat en politiek in Nederland, een balans tussen beleid en uitvoering. Te beginnen met de eerste: als je bijvoorbeeld 18 jaar wordt, ga jij niet naar de overheid, maar komt de overheid naar jou, met een open houding, actief luisterend en inspelend op behoeften en wensen van burgers en ondernemers. Je krijgt op je 18de een felicitatie en wordt gewezen op je rechten. ‘Dankzij veilig gedeelde data en slim gebruik van nieuwe technologieën kent en herkent de overheid van 2035 de situatie van burgers en ondernemers.’

Continu in contact met ondernemers

Voor de ondernemer die in 2035 volop bezig is met verduurzaming is de dienstverlening overzichtelijk, persoonlijk waar nodig, digitaal waar mogelijk en aansluitend op jouw werkelijkheid. Interactie met de overheid is drastisch vereenvoudigd. ‘Belangrijk is dat de overheid de ondernemer niet alleen als ‘gebruiker’ van beleid ziet maar continu in contact staat met bedrijven, brancheorganisaties en stakeholders. De overheid luistert, haalt kennis en signalen op uit de praktijk en vertaalt die naar uitvoerbaar beleid.’ Verder is ondersteuning van de overheid gebaseerd op wederkerigheid: duidelijke normen, toezicht houden op een manier die helpt om aan regelgeving te voldoen, bijsturend als het moet. ‘Toezichthouders zijn vooral gidsen en bewakers van het gelijke speelveld, de ogen en oren van beleidsmakers op zoek naar meer impact en betere dienstverlening.

Deltaplan voor inkomensondersteuning

In 2035 verloopt inkomensondersteuning eenvoudig en proactief, als het aan de uitvoeringsorganisaties ligt. Minimumloon en sociaal minimum zijn toereikend en toeslagen bijna volledig overbodig. De nog overblijvende toeslag wordt automatisch toegekend op basis van informatie die bij de overheid bekend is. ‘Niet-gebruik bestaat niet meer.’ Mensen die arbeidsongeschikt zijn hebben één basisverzekering. Aanvullend verzekeren is ook mogelijk via werkgevers en private verzekeringen. Werknemers en zelfstandigen vallen onder dezelfde regels en de uitvoering verloopt eenvoudig. ‘Er zijn geen ingewikkelde inkomensberekeningen meer nodig.’ In 2030 zou een Deltaplan voor inkomensondersteuning van start moeten gaan.

Ontvankelijk voor kritiek van buiten

En dan komen we bij de ambtenarij. Het beleid zou moeten ‘meebewegen’ met de samenleving. ‘Beleidsvorming en -aanpassing is in 2035 een continu proces en stevig geworteld in de leefwereld van burgers en ondernemers.’ Maatschappelijke opgaven staan centraal en beleidsmakers baseren zich niet alleen op lessen uit het verleden, maar zijn ook zeer ontvankelijk voor kritiek en creatieve gedachten van buiten het departement. Bestaand beleid is niet langer heilig. ‘Beleidsmakers, jong en oud, beleven het doordenken van implicaties van toekomstige ontwikkelingen voor beleid als een kerntaak.’

De nieuwe beleidsambtenaar

Weeffouten in de organisatie van de rijksoverheid, zoals goeddeels ontbrekende regie op beleidsvorming en publieke dienstverlening en een onvoldoende effectieve feedbackloop van uitvoering naar politiek, zijn in 2035 hersteld. De regie op beleidsvorming ligt in ecosystemen die de departementen overstijgen, met eigen budget en zeggenschap. Er komt een opleidingsprogramma ‘de nieuwe beleidsambtenaar’, dat opleidt in het realiseren van open beleidsvorming: beleidsmakers nemen (kritische) signalen van binnen en van buiten ter harte, informeren het parlement ruimhartig, betrekken stakeholders en laten toezichthouders in positie.

Realistisch beleid

De vijfde impressie gaat over de balans tussen beleid en uitvoering. In 2035 begint goede uitvoering bij realistisch beleid. Uitvoerbaarheid wordt altijd vooraf grondig getoetst. Publieke dienstverleners hebben zichtbare inbreng bij beleidsontwikkeling en kunnen aangeven of een voorstel uitvoeringstechnisch haalbaar is. De politiek bepaalt de maatschappelijke prioriteiten, doelen en waarden, maar beleid en uitvoering krijgen de ruimte en het vertrouwen om binnen die kaders invulling te geven. Wetgeving is meer op hoofdlijnen en nieuwe wetten zijn vaak tijdelijk van aard en zij worden automatisch geëvalueerd. Als ze aantoonbaar werken, worden ze permanent.

Planbureau voor Openbaar Bestuur

Kamerleden hebben in 2035 betere inhoudelijke, specialistische ondersteuning die gericht is op kennisdeling en een nieuw Planbureau voor Openbaar Bestuur geeft nuttige adviezen ter bevordering van de kwaliteit van het openbaar bestuur. De politiek houdt weliswaar haar grillen, maar neemt haar uitvoerende verantwoordelijkheid serieus en benut uitvoeringskennis. ‘En er is meer aandacht voor leervermogen dan voor schuld en afrekening.’