VVD, D66 en JA21 dicht bij elkaar

Disclaimer: een zetelpeiling is geen voorspelling voor de uitslag van de verkiezingen. Met de zetelpeiling laten we de verhoudingen van dit moment zien. Dit onderzoek vond plaats van 13 tot 15 september 9:00 uur. Veel kiezers weten nog niet wat ze gaan stemmen. Anderen kunnen hun voorkeur uiteraard nog veranderen.

Deze peiling voerden we uit in samenwerking met Pauw & de Wit.

In de Ipsos I&O-zetelpeiling van 15 september 2025 is de PVV wederom de grootste partij. De partij van Geert Wilders komt in deze peiling uit op 32 zetels (was 31, geen significante stijging) waarmee ze afstand neemt van CDA (24, -1 geen significante daling) en GL-PvdA (23, stabiel).

JA21 gaat van 9 naar 12 zetels: vergeleken met de zetelpeiling van 1 september de enige significante verandering. Met D66 op 13 zetels (+2), JA21 op 12 zetels (+3) en de VVD op 14 zetels zitten de drie partijen die zichzelf als ‘liberaal’ bestempelen nu heel dicht bij elkaar.

NSC komt in deze peiling voor het eerst op 0 zetels (kwam van 20 zetels). 50PLUS komt, met 1 virtuele zetel, voor het eerst sinds 2023 weer voor in de zetelpeiling. Daarmee maakt de ouderenpartij kans na de verkiezingen terug te komen in de Tweede Kamer. [1]

Figuur 1: Zetelpeiling Ipsos I&O 15 september 2025 ‘Op welke partij zou u op dit moment stemmen bij de Tweede Kamerverkiezingen?’
Basis: heeft partij van eerste voorkeur (n = 1.920). Bron: Ipsos I&O (sept. 2025).

Nog veel onzekerheid bij de kiezers

Met nog zes weken te gaan is er nog veel onzekerheid bij de kiezers. In de eerste plaats zien we dat de opkomstbereidheid iets lager ligt dan twee jaar geleden: nu zegt 70 procent zeker te gaan stemmen (doorgaans een goede indicatie voor de opkomst), in 2023 was dat in dezelfde periode 75 procent. Naar mate de verkiezingen dichterbij komen loopt dit percentage normaliter op.

Daarnaast zien we dat, van degenen die wel van plan zijn te gaan stemmen, pas 17 procent (vrijwel) zeker is van zijn keuze. De rest (83%) zweeft nog in meer of mindere mate, waarvan 63 procent twijfelt tussen meerdere partijen en 20 procent nog helemaal geen idee heeft wat te stemmen.

Daarmee is het electorale landschap nu volatieler dan twee jaar geleden, eveneens 1,5 maand voor de verkiezingen. Destijds had, zes weken voor de verkiezingen, 30 procent al een sterke voorkeur voor één partij, nu dus 17 procent.

CDA en PVV hebben het grootste kiezerspotentieel: respectievelijk 32 en 31 procent overweegt deze twee partijen, waarvan respectievelijk 15 en 20 procent deze partijen nu al als eerste voorkeur heeft. Maar tussen de partijen bestaan grote verschillen in opkomstintentie en stemzekerheid. Degenen die nu PVV als eerste voorkeur hebben zijn relatief zeker van die stem, maar relatief onzeker of ze daadwerkelijk gaan stemmen. Kiezers van CDA, GroenLinks-PvdA, VVD, D66 en JA21 daarentegen, zijn er in grote getalen zeker van dat ze gaan stemmen, maar relatief onzeker over de keuze voor deze partijen. De opkomst van de (potentiële) PVV-achterban kan dus een groot verschil maken. 

Uitsluiten valt lang bij iedereen niet goed

De PVV wordt als mogelijke coalitiepartij uitgesloten door VVD, GL-PvdA, CDA en D66. In een eerdere peiling bleek uit de open antwoorden dat veel kiezers de PVV trouw blijven, omdat ze verwachten dat als de PVV maar groot genoeg wordt, de andere partijen niet om de PVV heen kunnen. Deze keer legden we de stelling ‘Als de PVV de grootste wordt, zullen andere partijen de PVV niet uitsluiten als coalitiepartner’ voor. Van alle kiezers is maar een kwart (26%) het eens met deze stelling. Van de PVV-kiezers is bijna de helft (48%) het hiermee eens en 21 procent niet. Daarmee kan het geloof bij de PVV-achterban of de PVV bij de volgende verkiezingen wel of niet mee mag regeren, een belangrijke factor worden voor het succes van de PVV.

Het op voorhand uitsluiten van partijen valt niet heel goed bij de kiezers. Bijna de helft vindt ‘Het uitsluiten van een partij als mogelijke coalitiepartner ondemocratisch’, 28 procent vindt dat niet. Vooral kiezers van JA21, PVV en VVD vinden uitsluiten vaak ondemocratisch, kiezers van GL-PvdA juist meestal niet. Degenen die het (onder voorwaarden) acceptabel vinden om een partij uit te sluiten vinden dat dat kan als een partij standpunten heeft die ingaan tegen de rechtsstaat (79%). Vooral kiezers van GL-PvdA, CDA en D66 vinden dit een goede reden. Ook de overtuiging dat er met een partij geen stabiele regering te vormen is, kan – volgens 62 procent – een goede reden zijn. Inhoudelijke redenen (als een partij totaal andere standpunten heeft) zijn voor een derde een reden om een partij uit te sluiten. PVV- en JA21-kiezers vinden dit relatief vaak.

Van degenen die niet op de PVV stemmen, vindt 45 procent dat zijn partij de PVV moet uitsluiten als coalitiepartner. Vooral GL-PvdA-kiezers willen dat hun partij dat doet. Van de VVD-kiezers wil 30 procent dat de VVD de PVV uitsluit, 44 procent wil dat niet. Minder kiezers vinden dat GL-PvdA moet worden uitgesloten (30%), maar van de PVV- en JA21-kiezers vindt de helft dat een goed idee.

Figuur 2: Stellingen over uitsluiten PVV en GroenLinks-PvdA, naar politieke voorkeur
Getoond in figuur: alleen percentage helemaal eens + eens.
Basis: allen (n = 2.228). Bron: Ipsos I&O (sept. 2025).

De VVD lijkt nog weinig succesvol met haar uitsluitbeleid. Het uitsluiten van de PVV heeft nog niet het effect dat de kiezers terugkomen naar de VVD. En minder dan een kwart (23%) van alle kiezers vindt het goed dat de VVD nu al zegt niet in een coalitie te willen met partijen die de hypotheekrenteaftrek willen afbouwen. Opvallend genoeg zijn VVD-kiezers hier niet vaker positief over (22% wel, 41% niet) dan de gemiddelde kiezer. Ook de kiezers die in 2023 op de VVD stemden niet: 24 procent van hen vindt dit goed, 50 procent niet.

Onderzoeksverantwoording

Dit onderzoek vond plaats van zaterdag 13 september tot maandagochtend 15 september 2025. In totaal werkten 2.228 Nederlanders van 18 jaar of ouder mee aan dit onderzoek. De steekproef is grotendeels getrokken in het I&O Research Panel. Een deel (n = 141) deed mee via PanelClix. Dit zijn voornamelijk jongeren, lager opgeleiden en respondenten met een niet-westerse achtergrond. Ipsos I&O voerde dit onderzoek uit in samenwerking met Pauw & De Wit.

Bij de zetelpeilingen in aanloop naar de verkiezingen maken we gebruik van een zogeheten rolling panel. Dit houdt in dat respondenten die deelnamen aan de vorige peiling, ook voor de nieuwe peiling worden uitgenodigd. Op die manier kunnen we meten welke kiezersstromen plaatsvinden en welke redenen kiezers hebben om van partijvoorkeur te veranderen. Aan deze peiling namen 1041 respondenten deel die ook deelnamen aan de peiling van begin september.

De onderzoeksresultaten zijn gewogen op geslacht, leeftijd, regio, opleidingsniveau en stemgedrag bij de Tweede Kamerverkiezingen in november 2023. De weging is uitgevoerd conform de richtlijnen van de Gouden Standaard (CBS). Hiermee is de steekproef representatief voor de kiesgerechtigde Nederlandse inwoners (18+), voor wat betreft deze achtergrondkenmerken. Bij onderzoek is er sprake van een betrouwbaarheidsinterval en onnauwkeurigheidsmarges. In dit onderzoek gaan we uit van een betrouwbaarheid van 95 procent. Bij een steekproef van n=2.000 en een uitkomst van 50 procent is er sprake van een foutmarge van plus of min 2,2 procent.

Geen enkele partij is dit keer spontaan vaak genoeg genoemd waardoor we in de volgende peiling geen nieuwe extra partijen voorgeprogrammeerd opnemen.

Het volledige onderzoeksrapport is hier te downloaden.

[1] Alle partijen die bij de voorgaande Tweede Kamerverkiezingen minstens een zetel haalden nemen we op als voorgeprogrammeerde optie in de stemkeuzevraag. Ook is er een categorie ‘anders’ waar kiezers kunnen aangeven dat ze een voorkeur hebben voor een andere partij die ze dan zelf kunnen invullen. Als een partij spontaan goed is voor in ieder geval een halve zetel nemen we deze partij de volgende keer wel voorgeprogrammeerd op. Dit was de vorige keer het geval voor 50PLUS waardoor we de partij in deze peiling als optie voorlegde.

---