CDA voegt zich bij top twee

In de Ipsos I&O-zetelpeiling van 3 september is de PVV wederom de grootste partij. Het CDA sluit voor het eerst aan bij de top twee. VVD lijdt onder de dalende waardering voor lijsttrekker Yesilgöz en verliest. Wonen blijft het belangrijkste thema, maar wordt nog door geen enkele partij succesvol geclaimd.

Twee maanden voor de Tweede Kamerverkiezingen van 2025 is de PVV met 31 zetels (virtueel) nog steeds de grootste partij van het land. De partij wint vier zetels ten opzichte van juli. Daarna volgen CDA (25) en GL-PvdA (23). Het CDA voegt zich hiermee voor het sinds 2006 (virtueel) bij de top twee. GL-PvdA zou nu kunnen rekenen op 23 zetels, stabiel ten opzichte van de Tweede Kamerverkiezingen van 2023 (toen 25), maar duidelijk minder dan in juni (29). De VVD verliest ruim en komt nu uit op 15 zetels (was 24 in 2023 en 20 in juli). D66 (van 12 naar 11) en JA21 (van 7 naar 9) beginnen de liberalen te naderen.

NSC blijft staan op 1 zetel (was 20 in 2023). BBB gaat van 4 zetels in juli naar 6 nu. PvdD blijft staan op 6 zetels, dat zou een verdubbeling ten opzichte van 2023 betekenen. Bij andere partijen zien we geen grote bewegingen.

Figuur 1: Zetelpeiling Ipsos I&O 3 september 2025:‘Op welke partij zou u op dit moment stemmen bij de Tweede Kamerverkiezingen?’ Basis: heeft partij van eerste voorkeur (n = 1.991).  Bron: Ipsos I&O, 3 september 2025.

Kiezerspotentieel CDA het grootst

Als we het aandeel dat nu op een partij zegt te gaan stemmen en het aandeel dat die partij nog overweegt (als tweede keuze) bij elkaar optellen, blijkt dat het CDA het grootste kiezerspotentieel heeft, met in totaal 33 procent. De verschillen zijn niet groot: de PVV komt op 31 procent, GL-PvdA op 29 procent. Opvallend is dat het potentieel van D66 (25%) nu gelijk is aan dat van de VVD (24%). In juni had 31 procent van de kiezers VVD nog in de keuzeset.

Wonen en immigratie belangrijkste onderwerp, belang zorg, klimaat en armoede afgenomen

Wonen is het onderwerp waar volgens 46 procent van de kiezers de politiek met voorrang aandacht aan moet besteden. Ook in 2023, twee maanden voor de verkiezingen, was wonen het belangrijkste onderwerp.

Daarna volgt immigratie / asiel (36%). Als we kiezers vragen waar ‘immigratie’ om draait, zegt 86 procent van degenen die immigratie belangrijk vinden dat het dan gaat om asiel. Daarna volgt gezinsmigratie. Arbeids-, studie- en kennismigratie krijgen duidelijk minder prioriteit.

Gezondheidszorg, klimaatverandering en armoedebestrijding hebben duidelijk aan belang ingeboet. Ook onderwijs en economie worden in vergelijking met 2021 minder vaak genoemd. Ten opzichte van afgelopen juli won veiligheid iets aan relevantie (toen 17%, nu 21%).

De oorlogen in Gaza (8%) en Oekraïne (7%) worden door de kiezers niet vaak genoemd als onderwerpen waar de politiek voorrang aan moet geven.

Geen issue owner voor belangrijke thema’s wonen en zorg

Van de belangrijke onderwerpen hebben alleen immigratie (PVV), klimaatverandering (GL-PvdA), defensie (VVD) en economie (VVD) een duidelijke issue owner: een partij die wordt gezien als de partij met de beste oplossingen of ideeën op een thema. Voor veiligheid (PVV), armoede (SP en GL-PvdA) en waarden en normen (CDA) geldt dit in enige mate ook, maar het ownership is hier zwakker. Op de belangrijke thema’s wonen en zorg is het ownership sterk versplinterd. Voor wonen krijgen GL-PvdA (11%) en CDA (9%) delen daarvan, bij gezondheidszorg zijn dat PVV (9%) en SP (8%).

We zien nog weinig ontwikkeling in de tijd. Hooguit worden CDA en JA21 wat vaker gezien als partij met de beste oplossingen of ideeën over een thema, vooral omdat deze partijen overall populairder worden. 

PVV: trouwe achterban die blijft geloven in asielstop, maar gaan ze stemmen? 

De PVV groeit van 27 naar 31 zetels. Door nieuwe PVV-kiezers wordt niet gerefereerd aan de moord op Lisa in Amsterdam als reden om PVV te stemmen. Een enkele vaste PVV-kiezers doet dat wel, maar te weinig om van een echt effect te kunnen spreken. Het tegengaan van immigratie (met name asiel) blijft voor de PVV-kiezers wel verreweg het belangrijkste stemmotief en op dit onderwerp is de PVV nog steeds overtuigend issue owner.

PVV-kiezers (blijven) vinden dat de PVV en Geert Wilders dat als enige standvastig nastreven. Dat dat (vooralsnog) niet is gelukt in het kabinet-Schoof, wordt vooral anderen verweten. Bovendien motiveert het angstbeeld dat GL-PvdA / Timmermans aan de macht komen deze kiezers eveneens om PVV te stemmen.

Geert Wilders hoort – met een 4,0 – bij de lager gewaardeerde leiders (twee jaar geleden was dat een 4,8), maar zijn eigen kiezers geven hem een 8,3. Daarmee hoort hij juist weer bij de best gewaardeerde leiders onder de eigen achterban (alleen Esther Ouwehand scoort hoger, zij krijgt een 8,5 van haar kiezers).

PVV-kiezers blijven de PVV trouw, mede omdat ze geloven dat de PVV weer de grootste kan worden en dat andere partijen dan niet meer om haar heen kunnen. Als dat geloof wegsijpelt is het onzeker of PVV-kiezers überhaupt naar de stembus gaan. Zeven op tien (71%) PVV-kiezers zeggen nu zeker te gaan stemmen bij de verkiezingen. Duidelijk minder dan kiezers die bijvoorbeeld een voorkeur hebben voor CDA (89%). Als PVV’ers gaan stemmen zijn ze wel behoorlijk zeker van hun stem voor de PVV. Vier op tien (38%) nemen geen enkele andere partij in overweging. Veel meer dan bij andere partijen het geval is. Als PVV’ers wel een andere partij overwegen, is dat vaak JA21 of BBB.

Figuur 2: % per kiezersgroep dat zeker zegt te gaan stemmen en % dat per kiezersgroep dat geen andere partij overweegt. Basis: heeft partij van eerste voorkeur (n = 1.991). Bron: Ipsos I&O, 3 september 2025.

CDA: sterke uitgangspositie, geen echt issue ownership

De opmars van het CDA zet door en er is potentie voor meer. De christendemocraten komen in deze peiling uit op 25 zetels (het waren er 24 in juli). De partij wint vooral kiezers van de VVD. De huidige kiezers zien het CDA als een degelijke, betrouwbare, stabiele middenpartij met een betrouwbare lijsttrekker. Ook het verkiezingsprogramma wordt positief ontvangen. Specifieke onderwerpen worden positief aangehaald en er is lof voor sommige keuzes (hypotheekrenteaftrek, Gaza). Opvallend is dat de meeste CDA-kiezers in navolging van de partijlijn nu voor aanpassing van de hypotheekrenteaftrek zijn. In 2010 vond 47 procent van de CDA-kiezers nog dat de aftrek moest blijven zoals die was. Nu wil nog maar 23 procent eraan vasthouden.

Wonen is voor CDA-kiezers, net als voor de meeste andere kiezersgroepen, een zeer belangrijk thema. Ook de andere onderwerpen liggen dicht bij het gemiddelde. Issue owner is het CDA echter alleen op waarden en normen. Van de ‘stemmotieven’ zijn de standpunten (59%), dat de partij kan zorgen voor een stabiel bestuur (61%) van Nederland en de lijsttrekker (66%) de belangrijkste redenen om voor het CDA te kiezen. Met die laatste twee percentages scoort het CDA twee keer beter dan gemiddeld.

Henri Bontenbal is met een 6,3 nog steeds de best gewaarde politicus. Zijn eigen kiezers geven hem een 8,3. Kiezers van VVD, D66, ChristenUnie, GL-PvdA en Volt geven hem grofweg een 7. Veel kiezers waarderen zijn constructieve en anti-polariserende houding. Opvallend is dat nog lang niet iedereen hem kent. Bontenbal is (geholpen) bekend bij zeven op de tien kiezers, dertig procent kent hem dus niet. Van de kiezers van ChristenUnie, BBB, SGP, SP – partijen waarvan de kiezers doorgaans open staan voor het CDA – kent grofweg 70 procent hem. Bij de PVV-kiezers is dat slechts 55 procent.

GL-PvdA: stabiel, maar kwetsbaar

GroenLinks-PvdA zou nu kunnen rekenen op 23 zetels (geen significante daling t.o.v. juli, toen 24). Een stabiel aantal in vergelijking met de Tweede Kamerverkiezingen van 2023 (toen 25), maar duidelijk minder dan in het voorjaar (29 in juni). Kiezers die op GL-PvdA willen stemmen doen dat omdat ze socialer en/of duurzamer beleid willen. Ook vinden ze dat een grote GL-PvdA nodig is voor een progressiever kabinet.

GL-PvdA is kwetsbaar ter linker- en rechterzijde van de partij. Kiezers die een uitgesprokener links geluid willen, stappen over naar partijen als de Partij voor de Dieren, SP en Volt. Aan de andere kant is er een (qua omvang vergelijkbare) groep die de partij juist te radicaal vindt en een gematigder geluid wil. Deze kiezers maken vaak de overstap naar het CDA of D66.

Kiezers kiezen voor GL-PvdA vanwege de standpunten (vooral klimaat, wonen), de ideologie en – in mindere mate – omdat de partij kan zorgen voor stabiel bestuur. Issue owner is de partij overtuigend op klimaat (36% vindt dat GL-PvdA de beste oplossingen heeft).

De lijsttrekker wordt bij de ‘stemmotieven’ door (slechts) 10 procent genoemd. Frans Timmermans krijgt gemiddeld een 4,3 van kiezers. In 2023 was dat nog een 4,8. Zijn eigen kiezers geven hem nu een bescheiden 7,3. Relatief belangrijk is de ‘strategische stem’ voor GL-PvdA: 26 procent zegt op de partij te stemmen omdat ze rekening houden met een nieuwe regering. Maar de strategische stem op links kan minder sterk gaan meespelen als GL-PvdA niet meedoet om de eerste plaats.

VVD: dalende trend door onrustig optreden Yesilgöz

De VVDgaat van 20 zetels in juli naar 15 zetels nu. In 2023 haalde de VVD er 24. De liberalen verliezen vooral aan CDA en JA21. Zelden om inhoudelijke redenen, maar er is wel kritiek aan het adres van lijsttrekker Dilan Yeşilgöz. Haar waardering is de afgelopen maanden ook gedaald: van een 6,2 eind 2023, naar een 4,5 in juli 2025, naar een 3,9 nu. Bij de stemmotieven geeft nog slechts 6 procent ‘de lijsttrekker’ als reden om VVD te stemmen, het laagst van alle partijen. In 2023 koos nog 39 procent voor de VVD vanwege de leider.

Kiezers die naar CDA trekken geven dikwijls aan dat Yeşilgöz slecht overkomt in de media en zoeken daarom hun heil bij de ‘betrouwbare’ en ‘rustige’ Henri Bontenbal. Voormalig VVD-kiezers die nu een voorkeur hebben voor JA21 noemen soms ook Yeşilgöz als reden om over te stappen, anderen zien in JA21 vooral een duidelijk rechts alternatief.

Kansen liggen er voor de VVD op economie en defensie. Het zijn nu niet de allerbelangrijkste issues voor kiezers, maar wel voor VVD-kiezers en hier is de VVD issue owner op. Wonen – waar ook de VVD op inzet – vinden de VVD-kiezers nog belangrijker, maar hier is de partij bij lange na geen issue owner (slechts 4% noemt de VVD hier).

D66: stationair rond de 11 zetels

D66 schommelt ‘stationair’ rond de elf zetels (in 2023 haalden ze er 9). Een hele nipte winst t.o.v. de verkiezingen in 2023 dus. Kiezers waarderen de pragmatische en redelijke inborst van de partij en er is potentie voor meer: 25% stemt nu op de partij of overweegt haar, ongeveer gelijk aan de totale potentie van de VVD (24%).

D66-kiezers vinden klimaat en wonen – waar ook D66 duidelijk op inzet deze campagne – belangrijk, maar op geen van beide onderwerpen is D66 issue owner. Ook bij de stemmotieven springt er weinig echt uit. Bovengemiddeld doet de partij het op ‘ideologie’ en ‘stabiel bestuur’ en als coalitiepartner is ze zeer gewild.

Rob Jetten als leider en lijsttrekker wordt, met een 5,1, zeker niet slecht gewaardeerd (zijn eigen kiezers geven hem een prima 8,0). Ook als stemmotief scoort hij gemiddeld: 25 procent stemt D66 – mede – vanwege ‘de lijsttrekker’.

JA21: het ‘redelijke rechtse alternatief’

JA21schommeldevoor de zomer rond de 3 à 4 virtuele zetels, maar steeg na de transfer van Ingrid Coenradie naar de partij eerst naar 7 en nu naar 9 zetels. De partij wordt door haar kiezers vaak gezien als het redelijke rechtse alternatief voor PVV of VVD. Ten opzichte van de vorige meting winnen ze kiezers van deze twee partijen. Voormalig VVD’ers waarderen het rechtse geluid en de standpunten van JA21 (zonder daarbij te specifiëren om welke standpunten het gaat). Kiezers die van de PVV komen stappen over omdat de PVV wordt door veel partijen uitgesloten van regeringsdeelname. JA21 is voor hen een aantrekkelijk alternatief omdat de standpunten voor een groot deel overeenkomen.

Coenradie speelt hier duidelijk een rol. In mei zagen we al eens dat ze (toen) bekend was bij 39 procent en de kiezers die haar kenden beoordeelden haar gemiddeld met een 6,8 – zelfs nog beter dan Henri Bontenbal (toen een 6,5). Zowel rechtse als linkse kiezers waren enthousiast over Coenradie. Joost Eerdmans  doet het ook zeker niet slecht: 63 procent kent hem en hij steeg qua waardering in een jaar tijd van een 4,4 naar een keurige 5,2, waarmee hij zich onder de beter gewaardeerde leiders schaart.

Onderzoeksverantwoording

Dit onderzoek vond plaats van vrijdag 29 augustus tot maandagochtend 1 september 2025. In totaal werkten 2.245 Nederlanders van 18 jaar of ouder mee aan dit onderzoek. De steekproef is grotendeels getrokken in het I&O Research Panel. Een deel (n = 267) deed mee via PanelClix. Dit zijn voornamelijk jongeren, lager opgeleiden en respondenten met een niet-westerse achtergrond. Ipsos I&O voerde dit onderzoek uit in samenwerking met Pauw & De Wit.

Bij de zetelpeilingen in aanloop naar de verkiezingen maken we gebruik van een zogeheten rolling panel. Dit houdt in dat respondenten die deelnamen aan de vorige peiling, ook voor de nieuwe peiling worden uitgenodigd. Op die manier kunnen we meten welke kiezersstromen plaatsvinden en welke redenen kiezers hebben om van partijvoorkeur te veranderen. Aan deze peiling namen 810 respondenten deel die ook deelnamen aan de peiling van juli.

De onderzoeksresultaten zijn gewogen op geslacht, leeftijd, regio, opleidingsniveau en stemgedrag bij de Tweede Kamerverkiezingen in november 2023. De weging is uitgevoerd conform de richtlijnen van de Gouden Standaard (CBS). Hiermee is de steekproef representatief voor de kiesgerechtigde Nederlandse inwoners (18+), voor wat betreft deze achtergrondkenmerken. Bij onderzoek is er sprake van een betrouwbaarheidsinterval en onnauwkeurigheidsmarges. In dit onderzoek gaan we uit van een betrouwbaarheid van 95 procent. Bij een steekproef van n=2.000 en een uitkomst van 50 procent is er sprake van een foutmarge van plus of min 2,2 procent.

Het volledige onderzoeksrapport is hier te lezen.