Grens aanpak ondermijning ligt bij rechter

Wanneer het handelen van bij de aanpak van ondermijning betrokken overheden leidt tot een geschil met een burger, dan kan deze zich wenden tot de rechter. Ook staat de weg richting de ombudsman vrij. Dat antwoordt demissionair minister Foort van Oosten (VVD) van Justitie en Veiligheid op vragen van Kamerlid Michiel van Nispen (SP) die zich zorgen maakt over de aanpak van ondermijning in de gemeenten Zaanstad en Breda.

Waarborgen binnen de wet

Inwoners hadden zorgen geuit dat ze vanwege die aan den lijve gevoelde aanpak niet meer naar de gemeente durven te gaan, zelfs niet voor triviale zaken als een verlenging van hun rijbewijs. Van Oosten vindt dat wederzijds vertrouwen tussen overheid en burger belangrijk is voor het functioneren van onze samenleving. ‘Elke burger moet zich vrij en veilig voelen om een gemeentehuis in te stappen voor vragen en het regelen van gemeentelijke zaken.’ Hij erkent dat het binnentreden in een woning voor de bewoners een ingrijpende gebeurtenis is. Hij wijst op waarborgen binnen de wet waaraan het bevoegd gezag en functionarissen die daadwerkelijk een woning betreden moeten voldoen. ‘Het is aan het bevoegde (bestuurs-)orgaan en degenen die het feitelijke binnentreden doen om bij het binnentreden te handelen binnen de kaders van de wet.’

Bezwaar maken

Van Nispen wilde weten hoe het kan dat de huisbezoeken van interventieteams in Zaandam-Oost zo ingrijpend zijn ‘en vaak gebeuren zonder enige vorm van informatie of bescherming voor de bewoner’. Hij vraagt of de minister het met hem eens is dat gemeenteambtenaren niet zomaar zonder toestemming en informatieverstrekking en onder de noemer van ‘adresonderzoek’ iemands huis mogen betreden en doorzoeken. Volgens Van Oosten zijn ook bij bestuurlijke maatregelen waarborgen om de belangen van burgers te beschermen. ‘De burger kan bezwaar maken tegen een besluit van de burgemeester.’ De rechter zal het besluit dan beoordelen en beslissen of binnen de wettelijke kaders is gehandeld. ‘Over de inzet van bestuurlijke maatregelen dient de burgemeester desgevraagd verantwoording af te leggen aan de gemeenteraad.’

Ruimte van de wet

Over de zorgen van universitair docent staats- en bestuursrecht Fatma Çapkurt van de Universiteit Leiden over de aanpak, die stelt dat het al misgaat omdat ‘ondermijning’ niet goed wordt afgebakend, zegt Van Oosten dat opsporingsbevoegdheden enkel kunnen worden ingezet op basis van de ruimte die de wet hiervoor biedt. ‘Dit is niet anders voor de inzet van het bestuurlijk instrumentarium voor het beschermen van de openbare orde en het voorkomen van misbruik van legale structuren.’

Gang naar rechter of ombudsman

Naar aanleiding van het met een koevoet openbreken van achttien garageboxen in Breda door handhavers wilde Van Nispen weten wat de minister ervan vindt dat ook hier de eigenaren van de garageboxen geen informatie krijgen, geen idee hebben op basis van welke signalen hun bezittingen worden vernield, dat de schade vooralsnog niet is hersteld en het onduidelijk is wie hiervoor opdraait. Van Oosten stelt dat de inzet van het lokale bestuur in de brede aanpak van ondermijning ‘van groot belang’ is. ‘Het is aan het lokale bestuur om te bezien wat binnen de lokale context nodig is om de aanpak vorm te geven.’ Bij een geschil over het handelen kan de burger naar de rechter of naar de ombudsman stappen. Ook kunnen burgers eventuele schade op de binnentredende instantie verhalen, althans een verzoek daartoe doen.

Balans tussen preventie en repressie

Op de zorg dat een te repressieve aanpak van criminaliteit juist een averechts effect kan hebben en ontwrichtend kan werken voor bewoners en slecht is voor het vertrouwen in de rechtsstaat, zegt Van Oosten dat het bij de aanpak van criminaliteit van belang is dat repressie en preventie hand in hand gaan. ‘Er is daarom altijd aandacht voor een goede balans tussen preventie en repressie.’ Zaanstad is een van de steden die van de minister meerjarig middelen ontvangt om de preventieve aanpak ‘stevig vorm te geven’.

Schadevergoeding 'in de rede'

Op de vraag of Van Oosten de gemeenten wil aanspreken op hun aanpak en hen erop wil wijzen dat informatieverschaffing en schadevergoeding bij vernielingen onderdeel moeten zijn van de aanpak, bevestigt de minister dat bij adresbezoeken informatieverschaffing een onderdeel is dat hoort bij de inzet van dit instrument. Anders kan de burger naar de rechter toe. En als de inzet leidt tot onrechtmatig toegebrachte schade ‘ligt vergoeding daarvan in de rede’. Maar ook hierover, herhaalt Van Oosten, moet de rechter een uitspraak doen.