Communicatie over geweld Ajax-Maccabi kon ‘actiever’

De Amsterdamse driehoek ‘herkent de conclusies’ en neemt de aanbevelingen over uit het gevraagde onderzoek over het geweld rond de voetbalwedstrijd Ajax - Maccabi Tel Aviv in november vorig jaar. ‘Hoewel risico's niet kunnen worden uitgesloten, zijn wij eraan gehouden te leren van deze gebeurtenissen en te blijven zoeken naar verbeteringen in ons handelen’, schrijft burgemeester Femke Halsema aan de gemeenteraad.

Actief zichtbaar zijn

In het rapport ‘Onder druk’ constateert het COT, het Instituut voor Veiligheids- en Crisismanagement, dat in de nacht na de wedstrijd de gemeente en de politie actiever hadden kunnen communiceren over het geweld in de hoofdstad, ook al was er beperkte informatie beschikbaar. Het ontbrak in die nacht aan externe informatievoorziening vanuit de politie, staat in het rapport. Tussen 01.40 uur en 09.00 uur zijn geen formele berichten meer gedeeld vanuit politie of gemeente. De afweging niet extern te communiceren is zorgvuldig gemaakt, maar volgens de opstellers past actiever communiceren bij crisiscommunicatie, ook als informatie zeer beperkt beschikbaar is. ‘Enerzijds om actief zichtbaar te zijn en te blijven informeren vanuit een betrouwbare partij, anderzijds om waar mogelijk de perceptie van onveiligheid te beïnvloeden.’

Niet te voorspellen

Direct na de escalatie van het geweld kwamen verontwaardigde reacties uit de Nederlandse en buitenlandse politiek. Deze reacties waren volgens de onderzoekers veelal gebaseerd op indirecte bronnen en beperkte informatie. Uit Israël kwam het bericht dat reddingsvluchten naar Nederland onderweg zouden zijn om Maccabi-supporters op te halen. ‘Op dat moment is nog veel onduidelijk over wat zich exact heeft afgespeeld. De dynamiek die ontstond, heeft de impact vergroot’, aldus de opstellers van het rapport. Er zijn negen aanbevelingen opgeschreven voor de Amsterdamse driehoek, die 's nachts werd verrast door het excessieve geweld. ‘Hoewel men voorbereid was op ongeregeldheden, was het moment, de intensiteit en specifieke werkwijze niet voorzien.’ De onderzoekers tekenen daarbij aan dat de exacte samenloop van omstandigheden ‘niet te voorspellen was’.

Verzamelen en wegen feiten

De driehoek vroeg het COT onderzoek te doen naar onder meer de voorbereidingen van de wedstrijd en het optreden van de autoriteiten. Burgemeester Halsema schrijft dat de driehoek het belang van communicatie in een crisissituatie erkent. ‘Tegelijkertijd waarschuwen wij ervoor dat nachtelijke en nog onzekere informatie juist kan bijdragen aan onrust en onzekerheid: het verzamelen en wegen van de feiten dient altijd aan communicatie met de bevolking vooraf te gaan, zeker als er veel geruchten en politieke misinformatie zijn.’

Illusie van risico-uitsluiting

Volgens Halsema wordt er al meer rekening gehouden met risico's bij complexe en risicovolle gebeurtenissen, maar ze waarschuwt voor te hoge verwachtingen. ‘Zo was de wedstrijd Ajax - Maccabi Tel Aviv door de driehoek bijvoorbeeld aangemerkt als hoog risicowedstrijd, terwijl hier in voetbaltermen geen sprake van was. Tegelijkertijd willen we er nadrukkelijk voor waken dat daarmee de illusie van risico-uitsluiting ontstaat.’ Dat kan volgens Halsema leiden tot de verwachting dat misdaad en wanordelijkheden kunnen worden voorkomen. ‘Dit is niet realistisch en zal door geen enkel gezag kunnen worden waargemaakt.’

Met grote inzet

Maandag verscheen ook al een rapport van de Inspectie Justitie en Veiligheid over het handelen van de politie en de Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid (NCTV). De politie heeft tijdens de geweldsexplosie rond de voetbalwedstrijd Ajax - Maccabi Tel Aviv ‘professioneel’ en ‘met grote inzet’ gehandeld, maar het optreden werd bemoeilijkt door de snelle verspreiding van geweldsoproepen via sociale media en de onvoorspelbaarheid van de relschoppers, concludeert de Inspectie. De politie had zich grondig voorbereid op de wedstrijd en de herdenking van de Kristallnacht, maar voorzagen de vooraf opgestelde scenario's niet in de snelle en moeilijk te volgen verplaatsingen van relschoppers en de plotselinge escalatie van geweld.

Rol sociale media

Op meerdere plekken in de stad werden fans van Maccabi Tel Aviv of mensen met een joodse achtergrond doelwit van bedreiging, intimidatie en mishandeling. ‘De escalatie in de nacht van 7 op 8 november toont aan dat zich situaties kunnen voordoen die buiten de vooraf uitgewerkte scenario’s vallen’, concludeert de inspectie. Politieteams opereerden verspreid in de stad en het was lastig het overzicht volledig te behouden. ‘De rol van sociale media blijkt van grote invloed op het verloop van de gebeurtenissen; oproepen en beelden verspreiden zich razendsnel, versterken bestaande spanningen en kunnen binnen korte tijd leiden tot groepsvorming en confrontaties op straat. Relatief kleine incidenten, zoals het weghalen van een Palestijnse vlag door Maccabi-supporters, worden binnen minuten gedeeld, geïnterpreteerd en uitvergroot.’ Volgens de inspectie volstaan traditionele middelen als inzet van de ME niet altijd. ‘Flitsaanvallen door kleine groepjes relschoppers, gebruik van taxi's en scooters voor snelle verplaatsing en het gericht zoeken naar joodse personen op straat stellen andere eisen aan de aanpak.’

Lessen trekken

Volgens de Inspectie heeft de NCTV ‘conform haar taken gehandeld’ door vooraf te melden dat er geen terroristische dreiging was. Wel vinden de inspecteurs dat de coördinator beter kan communiceren over zijn taken en begrenzingen, om misverstanden te voorkomen. Justitieminister David van Weel (VVD) belooft lessen te trekken uit het rapport. De demissionaire bewindsman erkent in een Kamerbrief dat de communicatie van de Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid (NCTV) beter kan. Daarom past hij binnenkort het document aan met de werkafspraken tussen NCTV en andere organisaties die betrokken zijn bij het beveiligen van onder meer mensen die gevaar lopen. De minister werkt ook al langer aan een wetsvoorstel dat de politie meer mogelijkheden geeft om mee te kijken bij chatgroepen.