Integriteit is geen luxe

In veel organisaties staat integriteit op papier keurig in beleid en gedragscodes beschreven. Toch blijft het een uitdaging om deze waarden tot leven te brengen in de dagelijkse praktijk. Waarom lukt het zoveel organisaties niet om integriteit écht te borgen in de cultuur? En waarom praten we zo weinig over gedrag dat eigenlijk niet door de beugel kan?

Zeker in publieke organisaties, zoals gemeenten, is integriteit van groot belang. Burgers moeten erop kunnen vertrouwen dat ambtenaren en bestuurders eerlijk, zorgvuldig en onkreukbaar handelen. Maar integriteit is meer dan afwezigheid van corruptie of schandalen. Het gaat juist over het alledaagse grijze gebied – over hoe mensen met elkaar omgaan, welke signalen serieus worden genomen, en of men zich veilig voelt om iets aan te kaarten als het schuurt.

We weten het wel – maar we praten er niet over

Een recent onderzoek van Ipsos (2024) laat zien dat het maatschappelijk bewustzijn over grensoverschrijdend gedrag toeneemt, maar dat dit zich nog nauwelijks vertaalt naar open gesprekken op de werkvloer. Meer dan de helft van de Nederlanders (52%) vindt het moeilijk om over seksueel grensoverschrijdend gedrag te praten. En slechts 40% voelt zich vrij om iets te zeggen als ze ongewenst gedrag meemaken of zien gebeuren.

Dit probleem speelt niet alleen op de fysieke werkvloer. Ook digitaal is het raak. Volgens de FNV (2025) voelt bijna 70% van de werknemers zich onveilig in de online werkomgeving. Collega’s die subtiele opmerkingen maken via de chat, seksistische grapjes in digitale meetings, of leidinggevenden die voortdurend meekijken in agenda’s of Teams-activiteit: het zijn vormen van gedrag die niet altijd direct als ‘grensoverschrijdend’ worden herkend, maar die wel degelijk bijdragen aan een onveilig werkklimaat.

Nog zorgelijker is dat slechts één op de vijf werknemers weet waar ze terecht kunnen als ze melding willen maken van ongewenst gedrag. De drempel is hoog, het vertrouwen in opvolging vaak laag. En zolang er niet over gesproken wordt, verandert er niets. 

Integriteit is een cultuur, geen document

Veel organisaties hebben de basis wel op orde: er is een gedragscode, een vertrouwenspersoon en een klachtenprocedure. Maar daarmee ben je er niet. Want integriteit gaat niet over wat er op papier staat, maar over wat er in de praktijk gebeurt. Het is een cultuurvraagstuk, geen compliance-vinkje.

En cultuur, die maak je met elkaar. Dag in, dag uit. Dat vraagt om voorbeeldgedrag van leidinggevenden, om een open sfeer waarin ook lastige onderwerpen besproken kunnen worden, en om een gemeenschappelijk taal voor wat ‘normaal’ is en wat niet.

Wat we in de praktijk vaak zien: er is pas aandacht voor integriteit als het misgaat. Een incident, een klacht, een publicatie in de media – dan wordt er actie ondernomen. Maar dat is te laat. Dan is er al schade: voor medewerkers, voor het vertrouwen in de organisatie, en vaak ook voor de interne samenhang. Preventie begint bij het bespreekbaar maken van wat nog niet is misgegaan.

Waarom is het zo moeilijk?

Waarom lukt het veel organisaties dan niet? Omdat praten over integriteit vaak ongemakkelijk voelt. Niemand wil de ‘moralist’ zijn. Niemand wil een collega aanspreken op gedrag dat op het randje zit. En niemand wil de sfeer verpesten.

Toch begint integriteit precies daar: bij de moed om te benoemen wat anderen misschien liever laten liggen. Niet om mensen af te rekenen, maar om samen te onderzoeken: wat vinden wij wenselijk gedrag? Wat past bij wie we willen zijn als organisatie?

De rol van leidinggevenden

Leidinggevenden spelen hierin een sleutelrol. Zij hebben de invloed en verantwoordelijkheid om het onderwerp op de agenda te zetten – én om het gesprek erover veilig te maken. Dat betekent: actief signaleren, voorbeeldgedrag tonen, ruimte bieden voor twijfel en reflectie.

Maar het betekent ook: medewerkers de juiste handvatten geven. Want niet iedereen kan zomaar het gesprek voeren over integriteit. Daar is oefening voor nodig. Werkvormen, gesprekskaders, scenario’s en bovenal: een veilige setting waarin mensen fouten mogen maken, zich kwetsbaar mogen opstellen en samen leren. 

Dialoog als sleutel tot cultuurverandering

Bij Integriteit.nl werken we met organisaties die de stap durven zetten: niet alleen denken over integriteit, maar het echt gaan doen. In onze workshops en programma’s draait het om het faciliteren van de dialoog. We leggen niets op. We creëren ruimte om te onderzoeken, samen te reflecteren en tot gedeelde normen te komen. En dat werkt zien we.

Het gesprek maakt het verschil. Medewerkers voelen zich erkend, leidinggevenden ontdekken hoe zij het gesprek kunnen openen, en teams worden bewuster van wat er speelt in hun onderlinge dynamiek. Omdat het gesprek mogelijk wordt gemaakt.

Onderzoek onderstreept het belang van actie

De recente onderzoeken van Ipsos en FNV onderstrepen de urgentie. De drempel om te praten over grensoverschrijdend gedrag is hoog. Veel mensen voelen zich onveilig. En het ontbreekt aan laagdrempelige manieren om het bespreekbaar te maken.

Het goede nieuws: organisaties kunnen hierin groeien. Integriteit is geen vast gegeven – het is iets dat je ontwikkelt. Niet alleen met regels, maar met rituelen. Niet alleen met beleid, maar met gesprekken. En niet alleen met overtuiging, maar met actie.