'Alle vertrouwen in veerkracht van platteland'

‘Als je wat wilt, moet je zelf de schouders eronder zetten. Dat vinden we hier vanzelfsprekend’, zegt burgemeester Rian van Dam van de gemeente Hollands Kroon. Wat in steden de gemeente regelt, doen de inwoners op het platteland gewoon zelf. Maar dat heeft ook een keerzijde.

Damesteam

‘t Veld is een dorpje met 2.200 inwoners. Vroeger lag het aan het water, maar net als zoveel van Noord-Holland Noord is het dorp inmiddels ingepolderd. Opmerkelijk: in mei werd het damesteam van handbalvereniging ‘t Veld Zijdewind Vooruit (VZV) voor het eerst in haar clubgeschiedenis (sinds 1948) landskampioen, op het allerhoogste niveau. Grootsheid vanuit het klein.

Polders en dorpjes

Het dorp hoort bij de gemeente Hollands Kroon, die ontstond op 1 januari 2012 door de fusie van de gemeenten Wieringen, Wieringermeer, Anna Paulowna en Niedorp. Het geheel telt inmiddels meer dan 50.000 inwoners. Toch wonen er in de meest omvangrijke ‘kern’, het dorpje Anna Paulowna, slechts zo’n 8.500 inwoners. Daarmee is het ook gelijk veruit de grootste postcode in het gebied. Een verzameling van polders en tientallen kleine dorpjes, dat is Hollands Kroon vooral.

Sponsoren

In kleinschaligheid kan iets bijzonders ontstaan, lieten de handbalsters van VZV zien. Hoewel de selectie van de handbalclub inmiddels vooral bestaat uit speelsters uit omliggende dorpen, wordt het team in het dorp op handen gedragen. De lijst met sponsoren puilt uit van de lokale bedrijven en de pastoor van de Sint Martinuskerk in ‘t Veld en de Heilige Wulfram in het nabijgelegen Waarland doneert zelfs ieder jaar een bal.

Verantwoordelijkheidsgevoel

Een uitzonderlijk groot gezamenlijk verantwoordelijkheidsgevoel. Burgemeester Rian van Dam van Hollands Kroon, eerder wethouder in het stedelijke Alkmaar, kan het weten. ‘Als er iets moet gebeuren, kijkt men hier niet naar de gemeente, maar naar elkaar. Dat zit in de cultuur en mentaliteit. De sociaal-maatschappelijke infrastructuur die door beroepskrachten wordt gedragen, is dun op het platteland. Dus zijn mensen meer op zichzelf en elkaar aangewezen.’

Te kostbaar

Saamhorigheid uit noodzaak, zo klinkt het. Maar dat is volgens de burgemeester geen reden om het minder te waarderen. ‘Als gemeente kunnen we niet alles financieren in al die verschillende dorpen. Dat is veel te kostbaar. Maar inmiddels is de saamhorigheid ook onderdeel van de cultuur. Bij iedereen. Het wordt niet gedragen door een handjevol actievelingen. Ieder jaar als ik de koninklijke lintjes bij mensen opspeld, zijn dat steeds weer nieuwe mensen die zich hard maken voor het verenigingsleven.’

Mooie balans

Wat betekent dat eigenlijk voor het lokale bestuur? Mag je als gemeente leunen op de gemeenschap? Toe hoe ver reikt de verantwoordelijkheid van de professional? Hoeveel mag je verwachten van inwoners en wanneer spring je als gemeente bij als het even niet meer lukt? Het lijkt een complex evenwichtsnummer. Volgens Van Dam is er momenteel in haar gemeente een mooie balans. ‘We zorgen ervoor dat de inzet van de inwoners niet onopgemerkt gaat. We kijken waar we kunnen ondersteunen, maar we laten de ruimte aan de gemeenschap.’

Gezellige buurt

De meest recente CBS-onderzoeken laten zien dat bewoners op het platteland een stuk meer sociale cohesie ervaren dan mensen die in een stad wonen. In niet-stedelijke gemeenten vindt 72 procent van de bewoners dat ze in een gezellige buurt wonen waar mensen elkaar helpen, tegenover 52 procent van de inwoners in zeer sterk stedelijke gemeenten. Ook doen mensen op het platteland veel vaker vrijwilligerswerk en zijn ze een stuk vaker lid van een vereniging.

Symbolisch bedrag

Van Dam: ‘Vorige week vergaderden we met het college in cultuurhuis De Kolk in Lutjewinkel. Dat was vroeger een school die wij als gemeente voor een symbolisch bedrag van één euro hebben overgedragen aan de dorpsraad. Er was toen niks, en er is nu een levendig sociaal en cultureel leven ontstaan. Dat hebben we als gemeente niet gedaan, dat zijn de inwoners. We hebben het alleen gefaciliteerd, in dit geval de locatie.’

Kindcentrum

Hollands Kroon kent meer van dat soort constructies. Zwembad De Rijd in ­Nieuwe Niedorp, het Vikingschip in Den Oever, en de Cultuurschuur in Wieringerwerf. In dat laatste plaatsje in de Wieringermeerpolder werd vorig jaar ook Campus De Terp geopend: een kindcentrum, sportcentrum en zwembad in één. Inwoners richtten zelf een stichting op omdat ze een nieuw zwembad en sportcentrum wilden. De gemeente besloot mee te werken en daarbij meteen de scholen te bundelen in een kindcentrum en de buitenruimte opnieuw in te richten.

Eigenaar

‘Ik voel een groot eigenaarschap bij de inwoners nu het project is afgerond,’ zegt Van Dam. ‘Het is echt van de inwoners zelf. Dat zorgt ook voor een groot draagvlak om het daarna draaiende te houden, want het houdt natuurlijk niet op na de opstartfase. Verenigingen en stichtingen hebben het, ook op het platteland, lastig met het vinden van voldoende vrijwilligers en bestuursleden. Ik denk dat ook dat beter lukt als iets dóór de inwoners wordt gedaan, en niet vóór ze. Ons beleid is bijvoorbeeld ook om alle sportverenigingen eigenaar te maken van de eigen sportfaciliteiten.’

Afweging

Wanneer springt de gemeente bij als een initiatief dreigt af te brokkelen, zoals een coöperatieve supermarkt annex dorpshuiskamer in ’t Veld die onlangs failliet ging? ‘Dat is een constante afweging, zegt Van Dam. ‘Wat vinden we belangrijk genoeg om te faciliteren? Welke voorzieningen kunnen de inwoners echt niet missen, en welke moeten ze missen omdat ze nu eenmaal wonen in een regio met een beperkte infrastructuur? In dit geval denken wij: er zijn genoeg manieren om aan je boodschappen te komen. Wij investeren liever in mobiliteit, zoals het openbaar vervoer of de belbus. Zolang de mobiliteit en beweeglijkheid van de inwoners in stand blijft, is het minder erg dat lokale voorzieningen soms verdwijnen.’

Spannender

Het is de grens tussen ondersteunen en overnemen, tussen loslaten en laten vallen. Of het rijke verenigingsleven in stand blijft, wordt de komende jaren steeds spannender. Niet alleen is de bevolking in sterke mate vergrijsd, ook lopen initiatiefnemers van projecten en evenementen tegen toenemende regeldruk aan. Meer vergunningen, meer milieuregels en een grotere focus op veiligheid en controle. Willen en kunnen mensen nog wel samen organiseren in een steeds individualistischere en technocratische maatschappij?

Meedenken

‘De risicoacceptatie is nul geworden’, erkent Van Dam. ‘Er mag niks meer misgaan. Wij hebben het uitgangspunt: het is pas een feest als de hulpdiensten niet zijn geweest. Regels zijn soms belemmerend, dat klopt. Wat we proberen is om goed contact te onderhouden met organisatoren door samen met hen door het proces te gaan. Dat vraagt ook wat van onze ambtenaren, maar dat gaat heel goed. Het is niet alleen ‘vergunningen afstrepen’, je moet echt meedenken. Dat hoort erbij, en dat is nodig om het eigen initiatief van de bewoners te blijven stimuleren.’

Vertrouwen

Het komt wel goed met de gemeenschap in Hollands Kroon, denkt burgemeester Van Dam. De nieuwe generatie bewijst dat ook zij bereid en in staat is de evenementenkalender te vullen, en activiteiten in dorpshuizen zelf te dragen. ‘Ik heb alle vertrouwen in de veerkracht van inwoners van het platteland. De steeds complexere lokale overheid vraagt van ons als gemeente dat we meer regie nemen over sommige zaken, bijvoorbeeld het grondbeleid. Maar de regie nemen over initiatieven van bewoners? Nee, die laten we daar waar het hoort.’