Nieuwe regels, oude vragen: woonplaatsbeginsel blijft gemeenten bezighouden

Auteur: mr. Jamilla Gourari

Sinds de invoering van de Jeugdwet in 2015 heeft het woonplaatsbeginsel al behoorlijk wat stof doen opwaaien. In 2022 is het woonplaatsbeginsel geheel gewijzigd. Is het woonplaatsbeginsel nu duidelijker geworden, zoals de minister beoogde? Naar mijn mening niet. Want nog steeds bestaan er onduidelijke situaties en discussies tussen gemeenten over wie verantwoordelijk is voor de inzet én betaling van jeugdhulp.

Wetswijziging woonplaatsbeginsel

Met de Wet wijziging woonplaatsbeginsel per 1 januari 2022 zou het beter worden geregeld. Deze wijziging moest leiden tot een betere aansluiting bij de doelen van de Jeugdwet. En tot een vereenvoudiging van de toepassing van het woonplaatsbeginsel waardoor jeugdigen eerder hulp krijgen en de uitvoeringslasten minder worden.

KPMG voerde een impactanalyse uit en concludeerde dat het nieuwe woonplaatsbeginsel moest voldoen aan deze randvoorwaarden:

• vasthouden aan de doelstelling van de wet, namelijk dat de gemeente zich moet richten op preventie en jeugdhulp dichtbij huis
• voorkomen van verkeerde financiële prikkels
• vermindering van uitvoeringslasten
• het nieuwe woonplaatsbeginsel is eenvoudig en snel uit te voeren.

Uit de impactanalyse is als beste oplossing gekomen om het woonplaatsbeginsel aan te laten sluiten bij de Wet basisregistratie personen. Dus geen koppeling meer met de woonplaats van de ouder met gezag.

Aanpassing begrip ‘woonplaats’

Bij de invoering van de Jeugdwet in 2015 werd de verantwoordelijke gemeente voor de inzet van jeugdhulp bepaald aan de hand van de woonplaats van de ouder met gezag. Vanaf 1 januari 2022 is de definitie ‘woonplaats’ bij artikel 1.1 Jeugdwet aangepast. Hierin staat nu een verwijzing naar artikel 1.1, onder o, van de Wet basisregistratie personen (Wet BRP). Om de woonplaats van de jeugdige te bepalen sluit je aan bij de inschrijving van de jeugdige zelf in de Basisregistratie Personen (BRP), op een woonadres. Een briefadres is dus onvoldoende.

Hierbij zijn er 2 situaties:

• Jeugdhulp zonder verblijf: de gemeente waar de jeugdige volgens de BRP staat ingeschreven is verantwoordelijk voor de jeugdhulp.
• Jeugdhulp met verblijf: de gemeente waar de jeugdige volgens de BRP stond ingeschreven voorafgaand aan de verhuizing naar de eerste verblijfsplek, is en blijft verantwoordelijk. Deze gemeente is dan verantwoordelijk voor alle jeugdhulp, ook voor de ambulante jeugdhulp die aanvullend op de jeugdhulp met verblijf nodig is.

Deze regels gelden ook voor jeugdhulp aan ouders. Je kijkt dan naar de woonplaats van de jeugdige.

Aanvulling verblijf met Wlz-indicatie in 2025

Van jeugdhulp met verblijf is sprake als de jeugdige formeel ergens anders verblijft of woont. De jeugdige woont of verblijft (een deel van de tijd) dan dus niet bij één van zijn ouders. Ook wanneer de jeugdige op basis van een andere wet ergens anders verblijft, bijvoorbeeld in een Wmo-voorziening, gelden de regels voor jeugdhulp met verblijf. De wetgever was het verblijf op basis van een Wlz-indicatie vergeten op te nemen in artikel 1.1 van de Jeugdwet. Per 1 januari 2025 is het onderdeel woonplaats van artikel 1.1 Jeugdwet daarom wederom gewijzigd. Als een jeugdige in een Wlz-instelling verblijft en daarnaast jeugdhulp nodig is (bijvoorbeeld opvoedondersteuning), is de gemeente verantwoordelijk waar de jeugdige voor verhuizing naar de Wlz-instelling stond ingeschreven in de BRP.

Oplossing gevonden?

Zijn alle problemen daarmee opgelost en is het woonplaatsbeginsel nu helemaal helder? Zeker niet. Er zijn nog steeds onduidelijkheden. Bijvoorbeeld wie het verblijf in een moeder- kindhuis bekostigt als een jeugdige in verblijf wordt geboren. En zo zijn er nog diverse situaties waarbij ook  het huidige woonplaatsbeginsel geen eenduidige uitkomst geeft. Terwijl het doel van de wijziging van het woonplaatsbeginsel juist was het bieden van duidelijkheid.

SPUK-regeling

Daarnaast zien gemeenten waar bepaalde instellingen (zoals een moeder-kindhuis of asielzoekerscentra) zijn gevestigd, zich geconfronteerd met een clustering van hoge, niet beoogde kosten. Gelukkig voor gemeenten is er wel een compensatieregeling vanuit het Rijk voor die extra kosten in het leven geroepen: de ‘Regeling specifieke uitkering niet beoogde kosten jeugdzorg vanwege verblijf in gemeente’ (verder: de SPUK). Deze is recent weer verlengd voor 2024 en 2025. Gemeenten kunnen op grond van deze SPUK een uitkering krijgen voor niet beoogde kosten van (aaneengesloten) jeugdhulp met verblijf aan een jeugdige, na inwerkingtreding van de Wet wijziging woonplaatsbeginsel.

Het gaat dan bijvoorbeeld om jeugdigen die in de betreffende gemeente in verblijf komen, geen binding met deze gemeente hebben en niet eerder in een andere Nederlandse gemeente zijn ingeschreven. Meestal gaat het om jeugdigen die uit het buitenland komen en om jeugdigen die geboren worden in een verblijfsvoorziening. Dan is geen andere gemeente verantwoordelijk en moet de gemeente waar de instelling staat op basis van het woonplaatsbeginsel de kosten voor haar rekening nemen.

Conclusie: gedeeltelijke verbetering, blijvende knelpunten

Hoewel de wetswijziging in 2022 enige vereenvoudiging heeft gebracht, blijft het woonplaatsbeginsel in de praktijk complex. Gemeenten blijven worstelen met verantwoordelijkheidsvragen en financiële gevolgen, vooral bij verblijfssituaties.

De oorspronkelijke bedoeling van de wetgever om jeugdhulp sneller en dichter bij de jeugdige te organiseren, met minder administratieve lasten en meer duidelijkheid over de verantwoordelijkheidsverdeling tussen gemeenten, is helaas slechts gedeeltelijk gerealiseerd. Hoe moet het dan wel? Ik denk dat geen enkele wettekst uitkomst biedt voor alle situaties waarin de verantwoordelijkheid van de gemeente moet worden vastgesteld. Wat wel zou helpen is als er bijvoorbeeld een Handreiking komt vanuit de overheid, met een beschrijving van de situaties waarin het woonplaatsbeginsel geen heldere uitkomst biedt. Waarin dus staat hoe in die situaties de wetgever toepassing van het woonplaatsbeginsel bedoeld heeft. Neem daar duidelijk in op wanneer welke gemeente aan zet is. Hiermee kan de uitvoering écht worden geholpen.