Wie geluk heeft, kan met gokken een extra zakcentje verdienen. Maar hoe zit dat voor mensen met een bijstandsuitkering? De afgelopen jaren bleken rechters niet altijd op één lijn te zitten over hoe gemeenten moeten omgaan met gokkers in de bijstand. Wat zijn de regels? En waar liggen de grenzen?
Rechters wikken en wegen over gokken in de bijstand
Hoe moeten gemeenten omgaan met gokkende bijstandsgerechtigden?
Inkomsten melden
De Participatiewet zelf zegt niet zoveel over gokken, legt Maartje Smeets uit. Ze is jurist en Participatiewetexpert bij Wolters Kluwer Schulinck. Wat deze wet wél bepaalt, is dat iemand die een bijstandsuitkering ontvangt alle inkomsten moet melden bij de gemeente. ‘Voor inwoners in de bijstand geldt de inlichtingenplicht’, vertelt Smeets. Dat houdt in dat zij de gemeente alle informatie moeten verstrekken die van belang kan zijn voor het recht op bijstand.
Geld verdienen
Wie geluk heeft, kan met gokken natuurlijk een extra zakcentje verdienen. Gokken wordt dan ook gezien als een ‘activiteit gericht op het verwerven van inkomsten’. Het niet melden van ‘gokactiviteiten’ valt daardoor onder het schenden van de inlichtingenplicht. Smeets verduidelijkt: ‘Als iemand iets doet waarmee hij of zij geld kan verdienen, dan is dat ‘op geld waardeerbare arbeid’. En dat moet dus gemeld worden.’
‘Oude lijn’
De afgelopen jaren zijn er meerdere rechterlijke uitspraken geweest over gokken in de bijstand. Smeets noemt een datum die voor gemeenten belangrijk is om te weten hoe zij moeten omgaan met gokkende bijstandsgerechtigden: 4 april 2023. Tot die datum gold wat Smeets de ‘oude lijn’ in de rechtspraak noemt. Destijds was het zo dat als iemand met een bijstandsuitkering ging gokken en daarvan geen administratie bijhield, die persoon de volledige bijstand over de betreffende periode moest terugbetalen. De gedachte daarachter was dat zonder administratie het recht op bijstand en de hoogte ervan niet kon worden vastgesteld. Hield iemand wel een administratie bij? Dan kon de gemeente precies nagaan hoeveel er was ingezet, gewonnen en verloren. Op basis daarvan konden eventuele extra inkomsten worden getraceerd en werd alleen dat bedrag op de bijstandsuitkering in mindering gebracht.
Pinnen
Daar zit meteen het probleem met die ‘oude lijn’, zegt Smeets: ‘Zelden houdt iemand een verifieerbare administratie van het gokken bij. Zeker niet op een fysieke locatie als een casino. Als iemand geld pint om te gokken, kun je als gemeente moeilijk hardmaken dat iemand dat geld daadwerkelijk voor gokken heeft gebruikt. Iemand kan natuurlijk om allerlei redenen geld pinnen.’
Niet winstgevend
Maar toen kwam op 4 april 2023 een belangrijke uitspraak van de Centrale Raad van Beroep (CRvB), de hoogste bestuursrechter in socialezekerheidszaken. In die uitspraak gaat de CRvB in tegen de oude lijn. De rechter bepaalde dat het recht op bijstand bij gokken ook zonder administratie kan worden vastgesteld. Daarmee volgt de CRvB eerdere uitspraken van de Rechtbank Rotterdam. Die oordeelde dat het recht op bijstand kan worden vastgesteld door uit te gaan van de vooronderstelling dat gokinkomsten gelijk staan aan de bedragen die bij het gokken zijn ingezet (of in het casino zijn gepind). De rechtbank krijgt hierin bijval van de Kansspelautoriteit. Deze toezichthouder stelt dat de met gokken in een gokinstelling ontvangen bedragen gemiddeld genomen niet hoger liggen dan de inleg. Uiteindelijk heeft dit gegeven de CRvB over de streep getrokken. De rechter acht het namelijk ‘niet waarschijnlijk’ dat met gokken inkomsten zijn verworven die de bijstandsnorm overschrijden. ‘Gokken is namelijk, in het algemeen gesproken, meestal niet winstgevend’, zo beargumenteert de CRvB.
Schatting
Met de 4-april-uitspraak zette de CRvB een nieuwe lijn in voor de rechtspraak, vertelt Smeets: ‘Hierdoor zijn mensen in de bijstand die gokken in een gokinstelling, als zij dit niet hebben gemeld aan de gemeente, niet langer hun hele uitkering kwijt, maar alleen de met gokken ontvangen bedragen. Die zijn volgens de schatting gelijk aan de bedragen die ze hebben ingezet om te gokken.’
Twee accounts
Met die uitspraak van de CRvB leek de kous af. Tot 1 maart 2024. Wat was er aan de hand? Een alleenstaande moeder uit Groningen ontving sinds 2013 een bijstandsuitkering. Omdat er vermoedens waren dat de inwoner samenwoonde en haar kinderen dure spullen hadden, zoals merkkleding en smartphones, startte het Groninger college in 2022 een onderzoek. Daarvoor moest de vrouw kopieën van haar bankafschriften naar de gemeente sturen. Daaruit bleek dat de moeder beschikte over twee accounts waarmee zij online gokt.
‘Verwijtbare gedraging’
Het college meende dat de vrouw hiermee geld heeft verdiend. Daarom had de gemeente de bijstand voor meerdere maanden teruggevorderd. In totaal ging het om een bedrag van 5.333,92 euro. Wegens het schenden van de inlichtingenverplichting legde het college daarbovenop nog een boete van 729,96 euro. Dit omdat er sprake is van ‘een verwijtbare gedraging’, stelt de gemeente Groningen.
Inleg
De vrouw was het hier niet mee eens en stapte naar de rechter. Zij betoogde dat de gemeente ten onrechte alleen rekening heeft gehouden met de inkomsten van het gokken. De moeder stelde dat zij niks heeft overgehouden aan het gokken, en dat het college ook rekening had moeten houden met de inleg.
Verkeerde berekening
De Rechtbank Noord-Nederland gaf de inwoonster gelijk: de gemeente heeft onterecht uitsluitend rekening gehouden met de opbrengsten van het gokken. Volgens de rechtbank leidt het negeren van de inleg tot een verkeerde berekening van het vrij besteedbaar inkomen. Omdat de alleenstaande online gokte en dus beschikte over een ‘sluitende administratie’, kon exact worden berekend of de vrouw meer of juist minder dan haar inleg had ontvangen. Dit in tegenstelling tot gokken in een casino, waar ‘geen verifieerbare administratie of boekhouding’ van de gewonnen en verloren bedragen wordt bijgehouden.
Opmerkelijk
Op dit laatste onderdeel volgt de Rechtbank Noord-Nederland de lijn van de CRvB. Toch is deze uitspraak van de rechtbank hoogst opmerkelijk, vindt Lance op den Camp. Hij is net als Smeets jurist bij Wolters Kluwer Schulinck en gespecialiseerd in bijstandszaken. ‘De Rechtbank Noord-Nederland gaat bewust in tegen vaste rechtspraak van de CRvB’, zei hij in mei vorig jaar tegen Binnenlands Bestuur. Of iemand per saldo meer heeft verloren dan gewonnen maakt volgens de CRvB namelijk niet uit. Gokinzetten zijn onkosten die gemaakt zijn om het inkomen – de gokopbrengsten – te kunnen verwerven. Gemeenten mogen deze inkomsten in mindering brengen, aldus de hoogste bestuursrechter in socialezekerheidszaken.
Maatschappelijk discours
Dat de rechter in Noord-Nederland ervoor kiest om hiervan af te wijken, komt door ‘een veranderd maatschappelijk discours over de verhouding tussen overheid en burgers’. ‘Anders dan in het verleden’, zo is te lezen in de uitspraak, ‘wordt thans van de overheid verwacht om bij het voorkomen van fraude en misbruik van toelagen of uitkeringen nadrukkelijk rekening te houden met de positie van de betrokken burger en minder rigide te zijn in de maatregelen die zien op herziening, terugvordering en boeteoplegging. De rechtbank beziet de beroepen van eiseres tegen de achtergrond van deze ontwikkelingen.’
Juridisch standhouden
Hoewel Op den Camp het oordeel van de rechter sympathiek vindt, verwachtte hij niet dat het juridisch standhoudt bij de CRvB: ‘De Participatiewet bepaalt dat gemeenten alleen moeten kijken naar de extra inkomsten die iemand met een bijstandsuitkering ontvangt. Of de burger daarvoor kosten heeft moeten maken, is voor de wet niet relevant.’
Verwervingskosten
En de jurist kreeg gelijk, want op 26 november 2024 zette de CRvB een streep door de uitspraak van de rechtbank. De CRvB schrijft: ‘De rechtbank heeft ten onrechte de bedragen die met online gokken zijn ingezet aangemerkt als verwervingskosten. Anders dan de rechtbank veronderstelt is de mate van onzekerheid van het verkrijgen van inkomsten bij het maken van kosten niet relevant bij de beoordeling van de vraag of sprake is van verwervingskosten. Het gaat om de vraag of door middel van de activiteit inkomsten kunnen worden gegenereerd. Bij online gokken is dat juist het doel van die activiteit en soms ook het geval.’
Gokverslaafd
In datzelfde jaar volgde weer een soort afwijkende uitspraak. Ditmaal van de Rechtbank Overijssel in augustus 2024. Een inwoner uit Deventer heeft een bijstandsuitkering en gokt. Hij geeft dit niet door aan de gemeente, evenmin als de bedragen die hij wint met gokken. Het college trekt de bijstand in op grond van schending inlichtingenplicht en vordert een bedrag van 5.152,52 euro terug. ‘Bij de rechtbank doet de inwoner een beroep op het evenredigheidsbeginsel en bijzondere omstandigheden’, vertelt Smeets. ‘Hij stelt dat hij gokverslaafd is, de terugvordering onevenredig is en dat niet kan worden teruggevorderd van iemand die al bankroet is.’ De rechtbank vat het verzoek op als een ‘beroep op de dringende reden’, en bepaalt: het enkele feit dat de opbrengsten uit gokken niet meer zijn geweest dan de inleg, is voldoende om op grond van een dringende redenen niet terug te vorderen. De man heeft namelijk met zijn gokactiviteiten nooit ‘een materieel voordeel genoten’ en is zodoende ‘steeds in bijstand behoevende omstandigheden blijven verkeren.’
Dat er geen ‘materieel voordeel’ is genoten, vindt Smeets een interessante overweging van de rechter in Zwolle.
Reacties: 2
U moet ingelogd zijn om een reactie te kunnen plaatsen.
Gokken kost altijd meer dan dat het oplevert -- zowel voor de gokker zelf als voor zijn of haar directe omgeving. Voor de financiële kosten draait de gemeente uiteindelijk grotendeels op, nadat het gezin en vrienden zijn uitgeput (ook in de brede zin van het woord). Het is een onzalig idee om publieke gelden te gaan vergokken, en het argument dat het ok is dat een uitkeringsgerechtigde een (aanzienlijk) deel van de uitkering aan gokken mag uitgeven omdat er netto toch meer geld wordt verloren dan gewonnen [noot: "the house always wins"] is ronduit lachwekkend. Dus dat over deze kwestie moet worden "gewikt en gewogen" kan ik niet zo goed plaatsen.
"Dwangmatig gokken, ook wel bekend als een gokverslaving of pathologisch gokken, is een psychische aandoening waarbij iemand een onweerstaanbare drang voelt om te gokken, ondanks de negatieve gevolgen die dit voor zijn of haar leven heeft. Het is een stoornis in de impulsbeheersing en kan leiden tot ernstige sociale, financiële en psychische problemen." De vraag is dus of je iemand met een pathologische ziekte (i.e. onbekwaam & dwangmatig handelen) kunt of mag bestraffen.