Inwoners willen niet winnen van overheid

Hulpbehoevende inwoners die van de overheid nul op het rekest krijgen maken bezwaar, dienen een klacht in of gaan in het uiterste geval naar de rechter. Er kan een hoop leed en onvrede worden voorkomen, als gemeenten conflictvaardigheden of mediation inzetten. Mediation in het sociaal domein staat echter nog in de kinderschoenen en mediationvaardigheden zijn vaak niet in de organisatie verankerd.

Onderhandelen

Overheden zijn niet zo happig op mediation, stelt bijzonder hoogleraar mediation Dick Allewijn (Vrije Universiteit). ‘Mediation wordt geassocieerd met onderhandelen. Bij overheden is het niet zo populair om te onderhandelen, want dat wekt de indruk dat je moet geven en nemen, dat je moet bewegen, ook daar waar de overheid heel moeilijk kan bewegen.’ Vanwege precedentwerking en strenge regels bijvoorbeeld. ‘Bij overheden wordt ook vaak gedacht dat ze, als ze in mediation gaan, geacht worden een loopje te nemen met de regels.’ Hij vindt dat het begrip breed moet worden opgevat: ‘Mensen of instituties die met elkaar in conflict raken, kunnen er een neutrale derde bijhalen die vanuit zijn kennis over het escaleren en de-escaleren van conflicten kan helpen om dat conflict achter zich te laten.’

Heftige conflicten
Mediation in het sociaal domein staat nog in de kinderschoenen, volgens Jolanda Elferink, mediator in het sociaal domein en verbonden aan het Utrechts Centrum voor Mediation. Op zich bijzonder, in de wetenschap dat er veel klachten en bezwaarschriften worden ingediend en rechtszaken worden gevoerd over zowel de Wmo, de Participatiewet als de Jeugdwet. Deels ligt dat aan de naam, denkt Elferink. ‘Mediation wordt geassocieerd met hele heftige conflicten.’ De overheid kan een belangrijke rol spelen in het voorkomen van conflicten, benadrukt ze.

Piketpalen
‘Burgers willen ook helemaal niet ‘winnen’ van de overheid, ze willen gewoon dat hun huis goed wordt schoongemaakt’, stelt Allewijn, refererend naar de vele discussies en rechtszaken over het Wmo-resultaat ‘schoon en leefbaar huis’ dat veel gemeenten hanteren. ‘Ze willen hun overheid vertrouwen, ze willen weten waar ze aan toe zijn en ze willen weten wie ze kunnen aanspreken als het huis níet goed wordt schoongemaakt.’ In het sociale domein, waar mensen met elkaar door moeten, heeft eigenlijk al helemaal niemand behoefte aan procedures. ‘In het begin wel, toen was er belang bij juridische procedures. Dat schone huis moest worden gejuridiseerd, maar de piketpalen zijn nu wel door de Centrale Raad van Beroep geslagen.’ Nu is het tijd voor informele procedures, vindt Allewijn.

Niet verankerd
Driekwart van de gemeenten is getraind in mediationvaardigheden, maar lang niet allemaal hebben zij het in hun organisatie verankerd, weet Linda Reijerkerk, directeur van het Centrum voor Conflicthantering (CVC). Het CVC traint veel gemeenten in mediationvaardigheden en leidt ambtenaren tot mediators op. ‘Ambtenaren worden dan niet gestimuleerd om met de inzet van mediationvaardigheden conflicten te voorkomen en vaak zijn er ook geen procedures voor. Als jij op je functioneringsgesprek wordt gevraagd naar hoe je een bezwaarschrift regelt; wat zou je dan met die burger om tafel gaan zitten?’

Spanning
Dat beeld herkent Allewijn. ‘Overheden zijn nu eenmaal bureaucratisch georganiseerd en dat is ook logisch. Maar in zo’n bureaucratische organisatie zijn regels, richtlijnen en procedures dominant. Het oplossen van problemen op basis van wederzijdse behoeften en belangen is daar een beetje een vreemde eend in de bijt. Dus als die ambtenaren die dat echt wel snappen, het willen en ertoe opgeleid zijn terugkomen op hun werkplek, worden ze afgerekend op het correct afhandelen van bezwaarschriftenprocedures door het middenmanagement. Daar zit spanning in.’

Lees het hele artikel in Binnenlands Bestuur nr. 14 van deze week (inlog)