Van ambitie naar effect: de kracht van een onderbouwde impactclaim

Gemeenten en maatschappelijke organisaties moeten veelvuldig beleidskeuzes maken, waarmee ze maatschappelijke uitdagingen aanpakken. Maar vooraf is vaak onduidelijk wat de impact van een beleidskeuze zal zijn. Dit artikel laat zien hoe impact modelling helpt om de verwachte impact vooraf inzichtelijk te maken, zodat je gerichter kunt kiezen, onderbouwd besluiten kunt nemen en betere maatschappelijk resultaten kunt behalen.

Gemeenten hebben vaak meerdere beleids-keuzes of interventies in gedachten om inwoners te helpen. Denk bijvoorbeeld aan het maken van beleid rondom jeugdigen: welke beleidsoptie heeft de meeste impact om jongeren te begeleiden naar een passende opleiding of werk? Vaak is niet direct duidelijk welke beleidsoptie men moet kiezen of welke aanpak het meest effectief is. Het vooraf in kaart brengen van de verwachtte impact (impact modelling) brengt hier verandering in en helpt om een afweging voor de beleidskeuze vooraf te onderbouwen.

In dit artikel, onderdeel van de reeks ‘Van ambitie naar effect’ bespreken we hoe organisaties onderbouwd kunnen afwegen op basis van een impactclaim. De eerste stap is het opstellen van een Theory of Change (ToC, zie artikel 2 in deze reeks). De omvang van de beoogde effecten uit de ToC kan vervolgens gebaseerd worden op literatuur of expert opinions. Door die inzichten te combineren met reeds bekende data, krijg je een onderbouwde inschatting van het verwachte effect bij een interventie of vorm van dienstverlening die nog niet bestaat.

Meld je hier aan om de hele artikelenreeks (7 stuks) in je mailbox te ontvangen.

Varen voor de mist…

Beleidskeuzes worden in de praktijk vaak gemaakt op basis van aannames, ervaringen of persoonlijke voorkeuren. Vaak is het onduidelijk wat een beleidskeuze precies oplevert, zeker als effecten pas op de langere termijn zichtbaar worden. En omdat budgetten beperkt zijn, moet je keuzes maken: welke beleidskeuzes en interventies krijgen prioriteit? Welke laat je liggen?

Zonder onderbouwing is het risico groot dat er gekozen wordt voor iets wat logisch voelt, maar weinig impact heeft. Of dat er kansen worden gemist, omdat de potentie van een alternatief niet goed in beeld is. Impact modelling helpt om de beste optie op tafel te krijgen, door vooraf een inschatting te maken van de verwachte maatschappelijke waarde van de verschillende opties. Bovendien vormt dit model een stevige basis voor een latere effectmeting: doordat je vooraf expliciet maakt wat je verwacht te bereiken, kun je later toetsen in hoeverre die verwachting is uitgekomen.

…versus varen met kompas

Impact modelling is een aanpak waarbij je met een heldere Theory of Change, wetenschappelijke inzichten en data, vooraf een onderbouwde schatting maakt van de impact van een beleidskeuze. Het hoeft niet tot op de komma nauwkeurig: het gaat erom dat je duidelijk maakt welke effecten je verwacht, voor wie en in welke mate.
In een impactmodel vertaal je de effecten uit de ToC van verschillende beleidsopties naar concrete uitkomsten. De omvang van de effecten stellen we vast aan de hand van literatuur, expert opinions, of, als het echt niet anders kan, onderbouwde aannames. Het opstellen van een impactmodel helpt niet alleen om keuzes te maken tussen alternatieven, maar ook om beleid transparanter en beter uitlegbaar te maken. Het dwingt je na te denken over aannames, onderbouwing en haalbaarheid en versterkt zo de kwaliteit van de besluitvorming.

Impact modelleren: welke stappen doorloop je?

Impact modelleren is een systematische benadering om de effecten van verschillende beleidsopties te onderbouwen. In het opstellen van een impactmodel doorloop je vaak de volgende stappen.

Stap 1: Voer een probleemanalyse uit

Bepaal welk probleem je wilt oplossen, wie erdoor getroffen wordt en hoe veel mensen dat zijn. Analyseer de oorzaken en omvang van het probleem om een duidelijk beeld te krijgen van de situatie. Dit vormt de basis voor het kiezen van effectieve beleidsmaatregelen.

Stap 2: Stel een nul-alternatief op

Stel het basisscenario op waarin geen actie wordt ondernomen. Dit laat zien wat de gevolgen zijn van niets doen en helpt om de meerwaarde van de beleidsopties te evalueren

Stap 3: Definieer de beleidsopties

Identificeer de mogelijke beleidsmaatregelen die het probleem kunnen aanpakken. Zorg ervoor dat de opties haalbaar zijn en de gewenste effecten kunnen bereiken, rekening houdend met de plaatselijke context.

Stap 4: Stel een Theory of Change op

Met de probleemanalyse is duidelijk gemaakt welk effect behaald moet worden en de beleidsopties laten zien welke activiteiten ingezet kunnen worden. Beide stappen leggen de basis om in de ToC de verwachtte effecten per beleidsoptie inzichtelijk te maken. Zie hiervoor ook het artikel van Nikie Kuijt.

Stap 5: Kwantificeer de effecten

Bepaal de omvang van de verwachte effecten van de beleidsopties door literatuur te raadplegen of experts te raadplegen. Dit helpt om de impact van de maatregelen in meetbare termen vast te leggen en de effectiviteit te beoordelen. Een impactmodel kan vervolgens ook gemonetariseerd worden door de kosten en de baten van de gekwantificeerde effecten te berekenen. Artikel 6 uit deze reeks zal op dit onderdeel ingaan.

Impact modelling is geen exacte wetenschap, maar het geeft richting. Door je aannames expliciet te maken en het model te blijven bijstellen met nieuwe data, werk je aan beter onderbouwd beleid en meer maatschappelijke impact.

Taalvaardigheid bevorderen: hoe bepaal je welke maatregelen je doorvoert?

Versterken van taalvaardigheid

Een simpel voorbeeld om de rol van een impactmodel toe te lichten in de besluitvorming  gaat over een gemeente die de taalvaardigheid in een wijk wil verbeteren. De focus ligt op het verbeteren van de taalvaardigheden van kinderen (4 tot 12 jaar). Zonder maatregelen in de wijk blijven de taalachterstanden ongewijzigd. Daarom overweegt de gemeente verschillende maatregelen om taalvaardigheden te versterken:

• Taalondersteuning in de kinderopvang
  Het aanbieden van extra taalondersteuning en -programma’s in de lokale kinderopvang, met nadruk op vroegtijdige interventie voor kinderen die achterblijven in hun taalontwikkeling. De doelgroep is 900 kinderen.
• Naschoolse taalprogramma’s voor basisschoolkinderen
  Het aanbieden van naschoolse taalprogramma’s voor kinderen van 6-12 jaar, waarbij de nadruk ligt op lezen, schrijven en mondelinge taalvaardigheden. De doelgroep is 1300 kinderen.
• Ouders betrekken via taal- en educatiecursussen
  Het aanbieden van taal- en educatiecursussen voor ouders, om hen te helpen de taalontwikkeling van hun kinderen te ondersteunen en hen meer zelfvertrouwen te geven in het ondersteunen van hun kinderen bij het leren. De doelgroep is 550 ouders met in totaal 900 kinderen

De gemeente is geneigd om voor optie 2 te gaan, omdat met die maatregel de grootste doelgroep in potentie bereikt kan worden. Toch besluit de gemeente om een impact model op te stellen. Op basis van een opgestelde Theory of Change blijkt dat alle opties direct (optie 1 en 2) of indirect (optie 3) bijdragen aan de verbetering van taalvaardigheden van kinderen. Uit literatuurstudie zijn cijfers over de effectiviteit van de drie interventies opgehaald. En aan de hand van focusgroepen met leerkrachten en ervaringsdeskundigen is vervolgens een inschatting gemaakt van het verwachtte bereik per doelgroep. Al deze gegevens zijn in het impactmodel samengevoegd. Uit het model blijkt dat optie 3 de grootste impact heeft om het doel te behalen, terwijl het niet de grootste doelgroep bereikt (figuur 3). Dit voorbeeld laat zien dat het maken van een impactmodel helpt om de juiste, onderbouwde keuze te maken waardoor de meeste impact gerealiseerd wordt.

Meten en monitoren als bondgenoot van vernieuwing

Grip houden als gemeente betekent niet dat we de energie, creativiteit of ruimte voor vernieuwing moeten beperken. Integendeel: juist met een helder denkraam – zoals een Theory of Change – kunnen we die energie beter richten. Zo weten we waar we heen willen, hoe we denken daar te komen, en of we onderweg moeten bijsturen. Want uiteindelijk willen we allemaal antwoord op dezelfde vraag: "Wat werkt nu eigenlijk écht?”