Gratis mondzorg voor lage inkomens

In Nederland gaan circa 640.000 volwassenen vanwege de kosten te weinig naar de tandarts. Veel lokale overheden signaleren een groeiende terughoudendheid. Om die trend te keren, experimenteren vijftien gemeenten met een pilot om het mijden van mondzorg wegens financiële redenen terug te dringen.

Oktober 2024. In het Gelderse dorp Voorthuizen, gelegen in de gemeente Barneveld, staat naast de loods van stichting Voedselhulp Voorthuizen een bus geparkeerd. Deze zogenoemde ‘mondzorgbus’ is een mobiele tandartspraktijk op wielen, uitgerust met alle basisapparatuur en instrumenten die een smoelensmid nodig heeft. In het kader van het project ‘Vermindering mijding van mondzorg om financiële redenen’ bood de bus op een woensdag in oktober plek aan veertien patiënten voor korte behandelingen.

Zoetigheden

Eén van deze patiënten is Samantha, die graag zonder vermelding van haar achternaam haar verhaal doet. In de bus wordt ze verwelkomd door tandarts Xander Meijs. Hij stelt een paar vragen: of ze af en toe zoetigheden eet, of ze rookt, en of ze weleens bij de tandarts komt. ‘Mijn kinderen gaan naar een tandarts die ze fijn vinden’, vertelt ze, liggend in de tandartsstoel. ‘Omdat zij naar de tandarts gaan, zeiden ze: “Mamma, jij moet ook!” Toen ben ik naar de controle gegaan, maar in mijn hoofd dacht ik alleen maar: “Hoe ga ik dit doen?” Uit de begroting van de tandarts kwam naar voren dat alleen al de vullingen rond de 3.000 euro zouden kosten.’

Langdurig uitstellen

Samantha, die haar verhaal doet in de Barneveldse Krant, is zeker niet de enige die om financiële redenen bang is voor de tandarts. In Nederland gaan ongeveer 640.000 volwassenen vanwege de kosten niet minstens om de twee jaar naar de tandarts. Het langdurig uitstellen van mondzorg kan leiden tot klachten zoals pijn en ontstekingen. Dat heeft niet alleen negatieve gevolgen voor de mondgezondheid, maar ook voor de algemene gezondheid, de participatie op de arbeidsmarkt, het welzijn en de algehele kwaliteit van leven. Uit onderzoek van het Academisch Centrum Tandheelkunde Amsterdam en het Radboudumc blijkt dat het afzien van mondzorg wegens de kosten zeer scheef verdeeld is. Van de rijkste 20 procent slaat slechts 1 op de 100 Nederlanders de tandarts over wegens financiële redenen. Bij de armste 20 procent is dat veel vaker: 1 op de 8 mensen gaat niet naar de tandarts vanwege de rekening.

Bijzondere bijstand

Hoewel harde gegevens ontbreken, signaleren veel gemeenten dat het probleem vooral bij lage inkomens de afgelopen jaren lijkt toe te nemen. In een onderzoek van adviesbureau BS&F gaven de meeste gemeenten aan signalen op te vangen die wijzen op een groeiende terughoudendheid om naar de tandarts te gaan vanwege geldzorgen. Lokale overheden baseren zich daarbij op verschillende bronnen: het aantal inwoners dat zich meldt bij de schuldhulpverlening, signalen van zorgverleners of maatschappelijk werkers, en een stijging in het aantal aanvragen voor de bijzondere bijstand voor tandartskosten.

Basisschool

Voor de gemeente Barneveld was dat reden genoeg om, net als veertien andere gemeenten, deel te nemen aan een pilot die het mijden van mondzorg om financiële redenen moet verminderen. ‘Er was hier veel weerklank om mee te doen’, zegt wethouder Jolanda de Heer-Verheij (ChristenUnie). Ook de gemeente Ede heeft zich aangesloten. ‘Aanleiding was dat een basisschool in een kwetsbare wijk aan de bel trok: veel leerlingen op de school hadden een slecht gebit’, zegt wethouder Karin Bijl (PvdA). ‘Zodoende kwam eind 2024 en in januari en februari bij ons de mondzorgbus langs.’

Schaamte

De bus is onderdeel van de ‘mondzorgkaravaan’ van Dokters van de Wereld, een organisatie die strijdt voor universele toegang tot gezondheidszorg. Deze zorgvrijwilligers trekken met hun stoet door het hele land. Waar ze neerstrijken, voeren tandartsen als Meijs noodbehandelingen uit, en geven mondhygiënisten poetsinstructies. Dat is ontzettend belangrijk, benadrukt De Heer-Verheij: ‘Gebitsverwaarlozing is niet alleen heel ongezond, het heeft ook een enorme impact op iemands gelaat en aanzicht. Mensen met een slecht gebit schamen zich vaker, wat hun zelfvertrouwen omlaag haalt. Bovendien worden zij belemmerd in het maken van carrière.’

Wat voor De Heer-Verheij en haar collega Bijl ook meespeelde bij de beslissing om mee te doen, is dat de pilot hen helpt een beter beeld te krijgen van de mensen om wie het gaat. Bijl: ‘Welke mensen komen op de bus af? Waarom gaan ze niet naar de tandarts? Zijn het uitsluitend financiële redenen?’

Drempel

De oorzaken voor het mijden van mondzorg zijn namelijk nogal divers. Wat volgens BS&F in ieder geval een rol speelt: het overweldigende aanbod aan polissen, het feit dat mensen vooraf moeilijk kunnen inschatten wat een tandartsbezoek kost, en de eigen bijdragen die meestal moeten worden betaald. Daarbij zijn sommige mensen niet verzekerd voor tandartskosten, of biedt hun verzekering onvoldoende dekking. En over het algemeen geldt: hoe langer iemand wegblijft, hoe groter de drempel wordt. Schaamte voor het eigen gebit en angst voor zowel de kosten als de reactie van de tandarts maken het steeds lastiger om de stap te zetten.

Minimaregelingen

Hier komt de gemeente om de hoek kijken. Want hoewel mondzorg geen gemeentelijke aangelegenheid is, is het voor lokale overheden nuttig om in kaart te krijgen wie deze ‘zorgmijders’ zijn, zegt De Heer-Verheij: ‘Toen de mondzorgbus langskwam in Barneveld, waren er ook consulenten van de gemeente aanwezig. We gebruikten het moment om inwoners te attenderen op alle minimaregelingen die de gemeente biedt.’ Volgens de wethouder zijn veel kwetsbare burgers niet bekend met deze financiële voorzieningen.

Prijs-kwaliteitverhouding

Daarnaast heeft Barneveld, net als veel andere gemeenten, een gemeentepolis: een collectieve zorgverzekering voor mensen met een laag inkomen. Deze polis dekt zowel basisgezondheidszorg als mondzorg. Bij de mondzorgbussen proberen Barneveld en Ede deze voordelige zorgverzekering aan de man te brengen. Toch heeft niet iedereen interesse, ziet Bijl, en ze snapt waarom: ‘De gemeentepolis heeft een goede prijs-kwaliteitverhouding, maar is zeker niet de goedkoopste optie. Daarom kiezen mensen met een kleine portemonnee vaak voor het basispakket bij een zorgverzekeraar. Die zorgverzekering dekt weliswaar geen mondzorg, maar heeft wel een lagere premie. En uiteindelijk is dat aspect voor veel mensen doorslaggevend.’ Onderzoeksbureau BS&F adviseert gemeenten dan ook om de gemeentepolis aantrekkelijker te maken. Middels ‘een goede gemeentelijke bijdrage’ kunnen zij de premie verlagen voor de inwoners met een bescheiden inkomen.

Nazorg

Los van het in contact brengen van de doelgroep met de gemeente, biedt de mondzorgkaravaan natuurlijk vooral de gratis zorg die mensen al zo lange tijd misten. En omdat één behandeling vaak niet volstaat, zoekt Dokters van de Wereld naar lokale tandartspraktijken die bereid zijn de vervolgbehandelingen kosteloos uit te voeren. Veel van deze praktijken sluiten zich daarna aan bij het ‘Compassie Netwerk’ van de organisatie, waarin inmiddels tientallen tandartspraktijken uit het hele land zijn verenigd. Samen voeren zij kosteloos behandelingen uit. In Barneveld doen drie tandartsen mee. ‘Zij buigen zich over de nazorg van de patiënten van de bus’, licht De Heer-Verheij toe. ‘Die extra behandelingen waren bij alle veertien wel nodig.’

Barmhartige zorgprofessionals

Die liefdadigheid is zonder twijfel lovenswaardig, maar ook fragiel, erkennen wethouders De Heer-Verheij en Bijl. Door de hoge werkdruk in de tandartspraktijk rijst de vraag hoe lang deze professionals dit vrijwillige werk kunnen blijven volhouden, zegt De Heer-Verheij. Ook in Ede hebben enkele tandartsen hun praktijkruimte opengesteld voor collega’s die vrijwillig behandelen. Maar Bijl waarschuwt: ‘We kunnen natuurlijk niet te veel leunen op deze kleine groep barmhartige zorgprofessionals. Uiteindelijk zal er een moment komen dat ze ermee stoppen.’ Om dat voor te zijn, probeert Ede de pool van vrijwillige tandartsen te vergroten.

En Bijl ziet nog een andere grote uitdaging: hoe krijgen we meer kinderen naar de tandarts?

Lees het volledige artikel in Binnenlands Bestuur nr. 8