Landelijke ingreep nodig voor verwarde personen

In een rapport schetsen de Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd (IGJ), de Inspectie Justitie en Veiligheid (IJV) en het Toezicht Sociaal Domein (TSD een verontrustend beeld van de zorg en ondersteuning aan mensen met verward of onbegrepen gedrag waarbij veiligheid in het geding is.

Structurele tekortkomingen

Aanleiding voor het rapport ‘Klem in het systeem’ waren verschillende ernstige en soms dodelijke incidenten, waarbij mensen met verward of onbegrepen gedrag betrokken waren. De inspecties zien structurele tekortkomingen in het samenspel tussen sociaal domein, zorg, veiligheid en de woonomgeving. Volgens hen is een duurzame oplossing in de afgelopen jaren uitgebleven, ondanks meerdere actieprogramma’s, onderzoeken en overlegvormen en ‘grote betrokkenheid van professionals en naasten, die zich dagelijks inzetten voor mensen met verward of onbegrepen gedrag’.

Knelpunten doorbreken

De knelpunten in de zorg en ondersteuning aan mensen met verward of onbegrepen gedrag bestaan al lang, vervolgen de inspecties. Ze concluderen dat zonder landelijke ingrepen in het stelsel geen duurzame oplossing mogelijk is. Dat betekent volgens hen dat de verantwoordelijke bewindspersonen aan zet zijn om de verschillende knelpunten te doorbreken. Hoewel het risico op ernstige incidenten nooit helemaal weggenomen kan worden, verwachten de inspecties dat landelijke ingrepen de autonomie van de professional vergroten en daarmee bijdragen aan betere zorg en ondersteuning aan mensen met verward of onbegrepen gedrag en een vermindering van de risico’s.

Gebrekkige informatie-uitwisseling

De knelpunten in ondersteuning van mensen met verward of onbegrepen gedrag zijn al jaren bekend. Er is onder meer sprake van gebrekkige informatie-uitwisseling binnen en tussen organisaties en vaak ontbreekt het aan duidelijke regievoering en mandaat of doorzettingsmacht. Verder faciliteert de wet- en regelgeving een optimale integrale samenwerking onvoldoende. In sommige situaties zijn er pas mogelijkheden tot ingrijpen als het feitelijk al te laat is. Ook is er discontinuïteit in hulpverlening door onder meer personele schaarste en het ontbreken van afspraken over overdracht, regie en mandaat. Daarnaast is er een groot gebrek aan passende woon- en behandelplekken. Als iemand dan na een intensieve (forensische) behandeling dakloos raakt, is dat inefficiënt en kapitaalvernietiging.

Complex en versnipperd stelsel

Professionals en naasten zetten zich dagelijks met veel incasseringsvermogen en moed in voor mensen met verward of onbegrepen gedrag, constateren de inspecties, maar professionals ervaren te weinig handelingsruimte, hun autonomie wordt zelfs minder. Een duurzame oplossing blijft uit, omdat er sprake is van een complex en versnipperd stelsel. ‘De versnippering werkt door in het hele stelsel via onder andere zorgkantoren, zorgverzekeraars en gemeenten naar de uitvoering.’ Geen enkele organisatie is tevreden over de manier waarop zorg en ondersteuning aan mensen met verward of onbegrepen gedrag is georganiseerd. ‘Gemeentelijke variatie in beleid vergroot de complexiteit extra.’

Weerstand in de buurt

In dat stelsel is goede integrale samenwerking ‘te moeilijk’. Er is onder meer sprake van een personeelstekort en werkdruk en in diverse regio’s worden taken van personeel afgeschaald. Maar ook onvoldoende draagkracht in de maatschappij belemmert die samenwerking. Er zijn bijvoorbeeld te weinig Skaeve Huse, omdat er in de buurt soms weerstand tegen is. Ook hebben omwonenden wel weerstand tegen een kliniek met cliënten met psychiatrisch of verslaafd gedag in hun buurt. ‘Er zijn geen wettelijke mogelijkheden om in te grijpen om te zorgen voor voldoende passende woon- of verblijfplekken of voor de spreiding daarvan.’ In de maatschappij is ook sprake van stigmatisering, ‘wat belemmerend werkt voor het herstel van mensen met complexe problematiek en tot eenzaamheid kan leiden’.

Te weinig opvangplekken

In hun rapport schrijven de inspecties dat mensen met verward gedrag soms geen hulp willen krijgen, terwijl ze wel een gevaar voor zichzelf of hun omgeving kunnen zijn. Er zijn ook steeds meer verwarde mensen en worden hun klachten ook steeds ernstiger, onder meer door gebrek aan ruimte in de jeugdzorg en de geestelijke gezondheidszorg. Ook zijn er te weinig opvangplekken voor werkloze arbeidsmigranten. De inspecties stellen dat er geen tijd meer is voor langlopende agenda’s en pilots, ‘maar een grote behoefte aan structureel betere randvoorwaarden’. ‘Mensen met verward of onbegrepen gedrag voelen zich verloren. Naasten raken wanhopig. Buurtbewoners ervaren overlast. Professionals voelen zich machteloos. Organisaties zijn lamgeslagen doordat ze zich steeds in bochten moeten wringen.’

Landelijke randvoorwaarden

De inspecties roepen bewindslieden op om samen, onder regie van de minister van BZK, betere landelijke randvoorwaarden te creëren voor de zorg en ondersteuning aan mensen met verward of onbegrepen gedrag en samen met betrokken organisaties aan de slag te gaan met een aantal aanbevelingen. Zo moeten professionals daadkrachtiger kunnen handelen, organisaties effectiever kunnen samenwerken en naasten en buurtbewoners beter betrokken worden en veilig kunnen leven.

Scherpe keuze

Dit vraagt om een scherpe keuze, aldus de inspecties. ‘Wordt de urgentie gevoeld om de klem in het systeem van zorg en ondersteuning aan mensen met verward of onbegrepen gedrag duurzaam te doorbreken?’ Daarin geen landelijke keuze maken betekent volgens de inspecties dat sommige risico’s in de maatschappij niet zullen worden verkleind. Eerder aanbevelingen zijn niet of onvoldoende geëffectueerd. ‘Alleen met visie, stevige regie, moed en doorzettingsvermogen is dit te doorbreken. En kunnen organisaties erin slagen om de nodige veranderingen door te voeren.’

Maak bemoeizorg mogelijk

Wat moet er gebeuren? Geef zorgmedewerkers en politieagenten meer mogelijkheden om in te grijpen als mensen verward gedrag vertonen, bijvoorbeeld met bemoeizorg. Ook moeten er meer plekken komen om die mensen te behandelen, want dat verkleint het risico op gevaarlijke en soms dodelijke incidenten. Faciliteer op landelijk niveau de informatie-uitwisseling tussen professionals beter met duidelijke handvatten en praktijkvoorbeelden, zodat professionals de ruimte binnen de wetgeving kennen. Financier bewezen vormen van samenwerking structureel en eenduidig, zoals de Levensloopaanpak, Zorg- en Veiligheidshuizen en 24-uurstriage-overleggen waarin ggz, politie, gemeente en woningcorporatie gezamenlijk besluiten hoe te handelen bij dreigende escalaties.

Maatschappelijke dialoog

Ook is het belangrijk om betere integrale samenwerking en regievoering te realiseren. ‘Betrek naasten, ervaringsdeskundigen en omwonenden bij beleid en praktijk.’ Daarbij moet er ook worden gewerkt aan cohesie en acceptatie in de wijk. ‘Realiseer een maatschappelijke dialoog over hoe we willen samenleven met mensen met verward of onbegrepen gedrag en wat inwoners concreet kunnen doen. Stimuleer inwoners om van betekenis te zijn voor kwetsbare groepen.’ Verder moet er aandacht voor omwonenden en een goede communicatie met hen zijn. ‘De impact van overlast en (potentieel) ernstige incidenten is groot en valt niet te onderschatten.’