Sommige jongeren krijgen van huis uit veel mee over de politiek en democratie: er wordt aan de eettafel gesproken over de politiek, zij kijken het NOS Jeugdjournaal en worden vroeg meegenomen naar het stembureau. In andere gezinnen wordt het idee meegegeven dat de politiek ‘niks voor ons type mensen is’ en stemmen geen zin heeft. Dergelijke ongelijkheden in democratische betrokkenheid zijn problematisch, stelt wetenschapper Laura Mulder. Er is hoop. Uit haar onderzoek blijkt dat schoolbezoek aan democratische instanties als gemeentehuizen bijdragen aan politieke kennis.
Essay: Van schoolboek naar gemeentehuis
Schoolbezoeken aan democratische instanties kunnen ongelijkheden in democratische betrokkenheid verkleinen
Burgerschap
De afgelopen jaren worden er veel zorgen geuit over de democratie. Die zou om meerdere redenen in gevaar zijn. Een reden die vaak wordt genoemd is dat burgers, en met name jongeren, de democratie steeds minder zouden steunen. Uit internationaal vergelijkend onderzoek is meermaals gebleken dat Nederlandse leerlingen over minder burgerschapskennis en -vaardigheden beschikken dan scholieren in soortgelijke Europese landen. Ook de Inspectie van het Onderwijs wijst al jaren op tekortkomingen in de burgerschapsvorming op scholen.
Zakkenvullers
De geuite zorgen gaan echter niet alleen over de mate van democratische betrokkenheid, maar ook over grote verschillen in democratische betrokkenheid. Sommige jongeren krijgen van huis uit veel mee over de politiek en democratie: er wordt aan de eettafel gesproken over de politiek, de kinderen kijken het NOS Jeugdjournaal en worden van jongs af aan meegenomen naar het stembureau. In andere gezinnen wordt daarentegen het idee meegegeven dat de politiek ‘niks voor ons type mensen is’, dat politici zakkenvullers zijn en stemmen geen zin heeft.
Diplomademocratie
Dergelijke ongelijkheden in democratische betrokkenheid zijn problematisch en onwenselijk. Als sommige groepen namelijk minder bezig zijn met de democratie en politiek, zullen hun belangen minder goed vertegenwoordigd worden, en zullen zij uiteindelijk slechter af zijn. Er wordt soms zelfs gesproken van een diplomademocratie: een democratie voor en door de hoger opgeleiden.
Minder geprivilegieerd
Uit mijn onderzoek blijkt dat de steun voor democratie onder jongeren best hoog is, maar dat er wel grote verschillen bestaan tussen groepen. Over het algemeen geldt dat Nederlandse jongeren steun uitspreken voor de democratie, ondemocratische alternatieven afwijzen, democratische kernwaarden onderschrijven, en voornemens zijn om deel te nemen aan het politieke proces. Maar met name jongeren op het vmbo en met minder geprivilegieerde sociaaleconomische achtergronden zijn over het algemeen minder betrokken bij de democratie. Zo is bijvoorbeeld drie kwart van de jongeren op het vwo voornemens te gaan stemmen, tegen slechts de helft op het vmbo. Bovendien zijn deze verschillen al zichtbaar op twaalfjarige leeftijd en blijven ze daarna redelijk stabiel.
Democratische instanties
Als reactie op dit verschijnsel worden schoolbezoeken aan democratische instanties steeds vaker gepresenteerd als belangrijk middel om democratische betrokkenheid onder jongeren te stimuleren en ongelijkheden tegen te gaan. Zo stelde het regeerakkoord van het kabinet-Rutte III dat alle scholieren tijdens hun schooltijd een bezoek moeten (kunnen) brengen aan het parlement. En ook de Staatscommissie parlementair stelsel vroeg in haar eindrapport meer aandacht voor burgerschap buiten het onderwijs.
Gemeenteraadsleden
Tot voor kort was niet duidelijk in welke mate schoolbezoeken aan democratische instanties een bijdrage leveren aan het vergroten van de democratische betrokkenheid en het tegengaan van ongelijkheden. Een schoolbezoek aan een democratische instantie (of burgerschapsprogramma op locatie, zoals het in de wetenschappelijke literatuur wordt genoemd) kent vele vormen. Zo kunnen jongeren een interactieve rondleiding krijgen door de parlementsgebouwen, in gesprek gaan met gemeenteraadsleden op het gemeentehuis, of een rechtszaak simuleren in de rechtbank.
Ondergeschoven kindje
In het wetenschappelijk onderzoek naar de effectiviteit van burgerschapsonderwijs zijn schoolbezoeken aan democratische instanties een ondergeschoven kindje. Het meeste onderzoek richt zich op burgerschapsonderwijs binnen de school. Daar kan burgerschap worden bevorderd door het formele curriculum, het pedagogische klimaat in de school en klas, en extracurriculaire activiteiten (zoals lid worden van een leerlingenraad of debatteam).
De literatuur vindt vooral grote effecten van het formele curriculum, in iets mindere mate effecten van het pedagogische klimaat, en kleine effecten van extracurriculaire activiteiten. Deze laatste categorie heeft namelijk te maken met selectie-effecten: vooral jongeren die al politiek betrokken zijn nemen deel aan extracurriculaire activiteiten.
Democratische arena
Schoolbezoeken aan democratische instanties zouden echter een effectief middel kunnen zijn om democratische betrokkenheid te bevorderen en ongelijkheden in democratische betrokkenheid tegen te gaan. Allereerst zijn zij gebaseerd op experience learning: het zien en ervaren van de democratische arena maakt de democratische rechtsstaat minder abstract en laat diepere sporen na dan leren uit een schoolboek. Bovendien zijn de programma’s een combinatie van educatie en entertainment, hetgeen een effectieve manier van leren is gebleken. Tot slot worden zij niet beïnvloed door selectie-effecten zoals dat bij extracurriculaire activiteiten het geval is.
Simulatie
Als onderdeel van mijn promotieonderzoek heb ik onderzoek gedaan naar de effectiviteit van een schoolbezoek aan de Tweede Kamer. Dit schoolbezoek wordt verzorgd door voorlichtings- en bezoekerscentrum ProDemos. Deze organisatie biedt verschillende educatieve programma’s die variëren in duur, inhoud en doelgroep. Het volledige dagprogramma bevat onder andere een bezoek aan de Tweede Kamer, (eventueel) een bezoek aan de Eerste Kamer en/of Ridderzaal, (indien mogelijk) een gesprek met een Tweede Kamerlid, een simulatie van een Kamerdebat en allerlei interactieve werkvormen (zoals een gps-gestuurde quiz op het Binnenhof of een crisis-simulatie in een escaperoom-achtige setting). Jaarlijks brengen ruim 100.000 leerlingen een bezoek aan ProDemos.
Hoewel burgerschapprogramma’s op locatie niet in staat zijn om attituden en gedragsintentie te beïnvloeden, dragen ze wel bij aan politieke kennis.
Laura Mulder is postdoc aan de Universiteit van Amsterdam. Als promovenda deed ze onderzoek naar ongelijkheden in democratische steun onder adolescenten
Plaats als eerste een reactie
U moet ingelogd zijn om een reactie te kunnen plaatsen.