‘We zullen ons langjarig aan de provincie verbinden’

Met de Ontwerp Nota Ruimte neemt het rijk weer het voortouw bij de inrichting van ons land. Nu nog de uitvoering. Marjolein Jansen, directeur-generaal ruimtelijke ordening bij het ministerie van VRO, over keuzes afdwingen en compensatie voor gemeenten.

Trots

Twee maanden is de Ontwerp Nota Ruimte uit. Een pil van 350 bladzijden vol met kaarten waarboven ­ruimtelijk geïnteresseerd Nederland zich overal likkebaardend kromt. Directeur-generaal bij het ministerie van Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening (VRO) Marjolein Jansen is deze maanden met haar staf op tournee langs de provinciehuizen. Wat haar opvalt? ‘De trots onder professionals’, zegt ze. ‘Dat we weer met elkaar samenwerken aan de inrichting van Nederland. Dat had ik niet zo verwacht. Ik rekende op zaaltjes met de nodige scepsis. Zo van: we zullen het ­allemaal nog weleens zien. Maar iedereen zegt: de vraagstukken in Nederland zijn zo groot, die moeten we samen oplossen.’

Versterken

In alle provinciehuizen trekt het kaartje op bladzijde 49 de meeste aandacht: de diverse strategieën voor ‘onderscheidende regionale ontwikkeling’. Elke regio komt met een kleur aan bod, maar het maakt nogal uit of die kleur ‘initiëren’ of ’stimuleren’ uitdrukt of het vrijblijvender ‘versterken’. Dat roze van versterken treft onder meer Friesland, Zeeland, de Achterhoek en grote delen van Drenthe. Is ‘versterken’ geen eufemisme voor beperkte rijksbemoeienis en dus ­voor mogelijke ruimtelijke stilstand?

Discussie

‘Het is die kaart die de meeste discussie oplevert’, beaamt Jansen grif. Schuldbewust: ‘Dan geef je er blijkbaar iets mee aan wat mensen in de regio nog niet zo hebben ­ervaren.’ Maar stilstand? Nee. ‘Versterken vormt een nationale opgave die wij als rijk graag in dat gebied willen plaatsen. Neem Zeeland en de kerncentrales. Het kan niet zo zijn dat we daar een nationale opgave ­laten landen zonder bredere strategie om de rest van de regio te versterken. We komen niet alleen met ons Haagse boodschappenlijstje naar Zeeland. We zullen ons ook via ruimtelijke arrangementen langjarig aan de provincie verbinden.’

Potentieel

Volgens Jansen kun je je als decentraal bestuurder ­later niet bij het rijk op die kleuren ­beroepen. ‘Niet in de zin van dat er automatisch een programma aan vastzit met regels en subsidieprogramma’s. Vorige week waren we in Drenthe. Het potentieel van de regio ­Groningen-Assen wordt in de Nota Ruimte beschreven. Met de Nedersaksenlijn hebben ze daar een game changer in handen. Als het rijk vervolgens zijn eigen keuzes niet waarmaakt, kun je als regio bij ons aan de bel trekken. Kom over de brug met een keuze.’

Straatje erbij 

De Ontwerp Nota Ruimte verried hier en daar het handschrift van verantwoordelijk BBB-minister Keijzer. Ten opzichte van het eerder gepubliceerde voorontwerp werd in de paragrafen over landbouw en natuur hier en daar geschoffeld. Het ‘straatje erbij’ kreeg een prominentere plek. En het adagium dat water en ­bodem sturend moeten worden in de ruimtelijke ontwikkeling werd afgezwakt. Is ­Jansen nu alweer aan het gommen geslagen om de tien steden van D66 in te tekenen?

Robuust

Nee, lacht Jansen. ‘Ik denk dat zo’n 90 procent van de Nota Ruimte robuust is. Dat betreft feiten waar we mee hebben te dealen, zoals bodemdaling, verzilting en bevolkingsgroei. De koers daarop is stevig, dat laat de plan-MER ook zien die ons beloont met een fraai rapportcijfer. Op andere punten, vindt ook de MER, is het te vaag. Dat heeft een reden. Het laat ruimte voor een nieuw kabinet en een nieuwe minister om hier haar of zijn stempel nog op te drukken.’

Eigen accenten

Het is volgens Jansen ook de reden waarom er nog geen uitvoeringsagenda is opgesteld. ‘We hebben de beleidskeuzes vastgelegd in de Ontwerp Nota Ruimte. Nu halen we via inspraak en participatie reacties op. Die vormen een soort reality check. Dan hebben we hopelijk snel een ­coalitieakkoord, waarin de nieuwe ­bewindspersoon met eigen accenten komt. Daarna gaan we samen met mede­overheden die uitvoeringsagenda opstellen.’

Uitvoering

De definitieve Nota Ruimte moet er ‘in de ideale wereld’ rond de zomer zijn. Jansen: ‘Mits er snel een nieuw kabinet komt en er qua beleid geen enorme koerswijzigingen optreden. We zijn nu halverwege onze tournee. Dat zal nog in aanscherpingen en verduidelijkingen resulteren, maar je wil ook weer niet te lang over een visie en een nota doen. Je moet tot uitvoering komen.’

Compensatie

Het effect van de Nota Ruimte hangt niet alleen van de plannen af, maar ook van het lef om moeilijke ­besluiten te nemen, soms tegen de zin van burgers in. Wie hakt immers straks de knopen door? ‘We hebben binnen het kabinet een coördinerende minister van Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening. Die coördinerende rol is heel belangrijk. Wat goed werkt, is dat die minister in het huidige kabinet ook vice-premier is. Dan kun je snel schakelen als het spannend wordt’, zegt Jansen. ‘Want ja, het schuurt af en toe en niet iedereen is blij met wat hij krijgt. Maar ik merk dat provincies en gemeenten dat snappen, zeker als ze mee mogen denken over de inpassing van plannen en er ook zaken ter compensatie zijn. Natuurlijk kunnen burgers bezwaar aantekenen en ontwikkelingen vertragen, maar dan hebben we onder de Omgevingswet een behoorlijke instrumentenkoffer. Ik denk dat we ­vaker met een programma gaan werken, zodat je niet de hele plan­cyclus hoeft te doorlopen. En we kunnen instructieregels opleggen, een vrij dwingend middel.’

Bazooka

Tot nu worden die instructieregels maar weinig ingezet. Gaat dat veranderen? ‘Ik vind ze eerlijk gezegd een redelijke ­bazooka binnen het Huis van Thorbecke’, zegt Jansen. ‘Maar soms wordt erom gevraagd, ook weleens door provincies. Dan is het tenminste voor iedereen helder wat er gaat gebeuren.’

Geld

Over geld wordt in de Nota Ruimte nauwelijks gesproken. Hoe moeten al die plannen straks worden gerealiseerd? Jansen: ‘Je ziet dat we op rijksniveau nu jaarlijks voor zo’n 20 miljard verspijkeren in het ruimtelijk domein. Sectoraal en ad hoc. We hebben een wereld te winnen als we meer focus aanbrengen. Dat we aan een ­gedragen plan middelen toekennen en niet verzanden in beauty contests met specifieke uitkeringen.’ 

Daarnaast vindt ze dat de discussie moet worden gevoerd over hoe we met verantwoording omgaan. ‘Zie bijvoorbeeld de regiodeals. Veel mooie plannen, maar de manier waarop een regeling is ontworpen of de controle erop – dat wil nog weleens schuren. Dan gaan er weer sectorale budgetlijnen lopen: wat mag worden uitgegeven aan een fietspad, of aan sociale cohesie of natuur? Je kunt dat geld ook gebundeld ­inzetten: dat het bijdraagt aan de leef­omgeving.’

Zienswijze

Als de belangrijkste onderwerpen wel zo’n beetje zijn besproken, wil Jansen graag nog iets kwijt aan de gemeenten. ‘Ik hoop’, zegt ze, ‘dat als gemeenten een zienswijze op de Nota Ruimte indienen, ze daarbij ook meteen aangeven hoe het wat hen betreft wél zou werken. We moeten aan de slag. Met alleen “goed idee, slecht plan” komen we met z’n allen niet verder.’

Lees het hele interview met Marjolein Jansen deze week in BB21 (inlog).