‘De waterschappen zijn altijd al politiek geweest’
Na 'Provinciale politiek' en 'De Gemeenteraad' schreven Hans Vollaard en Harmen Binnema nu een boek over de waterschapsdemocratie.
Aan het eind van het gesprek over de waterschapsdemocratie moet politicoloog Hans Vollaard denken aan een oude vriend van zijn ouders.
‘Hij was gemaalbeheerder. Mán, wat een gedoe was het altijd tussen de veehouders en de akkerbouwers, omdat zij altijd toch net weer een andere waterstand wilden dan de ander. Zo zie je dat de waterstand altijd discussie heeft opgeleverd, ook onder boeren onderling.’
Altijd al politiek
Het punt dat Vollaard graag maakt, is het volgende: waterschappen zijn altijd politiek geweest. Want keuzes maken, is politiek. In die zin is het een misvatting dat de waterschappen de laatste jaren steeds politieker worden. Het is vooral de politieke cultuur die verandert, sinds politieke partijen meedoen aan de waterschapsverkiezingen.
Samen met politicoloog Harmen Binnema stelde hij het boek Waterschappen, democratie in een onbekend bestuur samen. Binnema schuift later aan tijdens het gesprek.
BB De waterschappen worden toenemend als een politiek bestuur gezien, en minder als een functioneel bestuur. Een reden zou zijn dat het publieke belang van waterschappen toeneemt. Is dat steekhoudend?
Nou, het waterschap is inderdaad een functioneel bestuur, want het heeft allerlei watergerelateerde taken. Maar het waterschap is ook altijd al politiek geweest. Er moesten altijd al keuzes gemaakt geworden, om te zorgen voor droge voeten, voor schoon water, voor voldoende water. Dan was het altijd een afweging: investeren we meer in de rioolwaterzuiveringsinstallatie of wachten we daar een paar jaar mee? Gaan we eerst baggeren? En in welke polder doen we dat dan?
De opvatting was alleen altijd: we zijn een uitvoerende organisatie, en we pakken dat gewoon aan. Die houding zie je nog steeds onder sommige bestuurders en ambtenaren. Wat je wel toenemend ziet, is de discussie: hoe strikt moeten we ons takenpakket opvatten? In hoeverre moeten we ons gaan inzetten voor biodiversiteit aan de slootkanten? Moeten we inspelen op recreatie op de dijken? Hoe snel moeten we ons steentje bijdragen aan de klimaatadaptatie? Sommige partijen leggen daar de nadruk op, terwijl anderen zeggen: nou nee, dat kost geld, en dat moeten we ergens vandaan kunnen halen.
Dit soort afwegingen ervaren mensen als meer politiek. Het tweede wat mensen vaak onder het ‘politieke’ verstaan, is dat de discussies partijpolitieker zijn geworden. Dat komt door de intrede van partijen in 2008. Je ziet nu dat bijvoorbeeld voormalige gemeenteraadsleden in waterschappen actief zijn en ineens instrumenten inzetten als amendementen en moties.
Sinds 2015 worden de waterschapsverkiezingen op dezelfde dag gepland als de provinciale statenverkiezingen. Dat heeft de opkomst van stemmers een flinke opkont gegeven. Maar alsnog blijft het democratisch mandaat van waterschappen ‘toch wat shaky’, zegt Hans Vollaard.
BB Waarom?
Het is zo’n onbekend bestuur: veel mensen hebben geen idee waar ze op stemmen. Ze stemmen misschien hetzelfde als bij de provinciale statenverkiezingen, waar men de nationale politiek in het achterhoofd heeft vanwege de Eerste Kamer. Dus ja, als er na de verkiezingen een algemeen bestuur is gevormd weten waterschapsbesturen niet goed wat de stemmers inhoudelijk willen.
Het is de bedoeling om de politieke opdracht te achterhalen, maar dat is lastig. Want 80 procent van de inwoners geeft aan niet zo geïnteresseerd te zijn in wat er in het waterschap gebeurt. Maar goed, met heftige regenval in Zuid-Limburg en Brabant, of met het maar blijven inklinken van de veenweiden in bijvoorbeeld Friesland– met als gevolg dat de funderingen van huizen gaan zakken – beginnen mensen zich toch te realiseren: wacht eens even, ik heb hier een duidelijk belang bij. Als dat besef doordringt, gaat de interesse voor de waterschapspolitiek wel omhoog.
BB In 1992 kreeg de gewone burger voor het eerst een vertegenwoordiging in het algemeen bestuur van waterschappen; naast de aloude belangengroepen. Volgens jullie had dat vooral een financiële reden?
Dat zit heel simpel. De waterschappen kregen niet genoeg geld gebeurd vanuit de bedrijven en boeren alleen. Daarnaast hadden de waterschappen er sinds begin jaren zeventig ook steeds vaker zuiveringstaken bijgekregen. Daar moesten inwoners aan meebetalen. Met de komst van die zuiveringschappen kwamen de inwoners als betaler in beeld.
Dat wrong op een gegeven moment, want dan geldt het mantra: no taxation without representation. Als inwoners zoveel geld betalen, moeten ze wel wat meer te zeggen krijgen. Dat wil niet zeggen dat die inspraak voor die tijd niet per se geregeld was. Toen was dat vaak in de vorm van een afvaardiging van gemeenteraden in een zuiveringschap of waterschap. Zo werd de stem van inwoners indirect wel gehoord.
Lees de rest van het uitgebreide interview in BB04.
Waterschappen. Democratie in een onbekend bestuur.
Redactie: Hans Vollaard en Harmen Binnema.
Uitgeverij Boom. 29,90 euro
Plaats als eerste een reactie
U moet ingelogd zijn om een reactie te kunnen plaatsen.