Goed mobiliteitsbeleid is de motor die de leefbaarheid draaiende houdt

Auteur kennisbijdrage: Wilco Bos, Adviseur duurzame mobiliteit bij Haskoning.

Hoe zorg je voor een echt goed werkend mobiliteitsbeleid in heel Nederland, niet alleen in Amsterdam of Utrecht, maar ook in landelijke gebieden waar opgaves als vergrijzing, woningbouw en bereikbaarheid vaak afzonderlijk worden aangepakt? Juist deze opgaven zijn gebaat bij samenhang.

Dubbele druk op mobiliteit in landelijk gebied

Waar in de Randstad de woningbouwopgave gepaard gaat met een bijbehorende mobiliteitsopgave, liggen de vraagstukken in het landelijk gebied anders. Hier is de sociale opgave groter. Goede verbindingen tussen wijken of kernen en voorzieningen leidt tot een verbeterde toegankelijkheid en inclusiviteit, bevordert de sociale cohesie en vermindert ongelijkheid. Helaas laat een recent rapport van het Planbureau voor de Leefomgeving zien dat er een teruggang is in de bereikbaarheid van voorzieningen in Nederland.

Vooral in kleinere kernen, maar ook breder buiten de grootstedelijke omgeving, leidt het centraliseren van voorzieningen ertoe dat essentiële diensten zoals zorg, onderwijs en levensmiddelen steeds verder weg komen te liggen. Dit raakt inwoners direct. Zeker bij zorg ontstaat een dubbele druk: door vergrijzing neemt de mobiliteitsbehoefte toe, terwijl de mobiliteit van ouderen juist afneemt. Hoe kan goed mobiliteitsbeleid bijdragen aan het oplossen van deze complexe opgaven?

Een goed mobiliteitsbeleid begint bij een strategische visie waarin mobiliteit geen doel op zich is, maar een middel waar leefbaarheid centraal staat. En dat vraagt om uitzoomen naar het gehele mobiliteitsnetwerk en strategisch vooruitkijken. Met de eindgebruiker als vertrekpunt.

Zoom uit en kijk naar het grotere plaatje

De mobiliteitsopgave staat niet op zichzelf, maar is ondersteunend aan grotere doelen. Steeds meer regionale opgaven in landelijk gebied worden bekeken vanuit het uitgangspunt van brede welvaart. Hierin staat het welzijn van alle mensen centraal. De leefomgeving, voorzieningen en sociale verbindingen horen hierbij. Goed mobiliteitsbeleid ondersteunt deze doelen, en faciliteert de mobiliteitswensen van de inwoners zelf, ongeacht inkomen of beperking, waardoor gelijke kansen ontstaan om werk, onderwijs en andere voorzieningen te bereiken.

Kijk vooruit

Vanuit de omgevingsvisie wordt een toekomstbeeld neergezet. De omgevingsvisie is vaak tot stand gekomen door een uitgebreid proces, met de politiek, met inwoners, met lokale of regionale verenigingen en organisaties, met andere overheden en natuurlijk met veel werk vanuit de verschillende afdelingen van de eigen gemeente.

De omgevingsvisie geeft ook de strategische visie op mobiliteit weer, gebaseerd op de gehele ruimtelijke visie van de gemeente. Wat zijn de ambities op gebied van ruimte, water, landschap, infra en cultuur? Hoe ziet de toekomstige structuur van het wegennet en andere modaliteiten eruit? En hoe versterken deze en andere opgaven elkaar? Dit geeft vaak een mooi toekomstbeeld, maar de weg ernaar toe moet nog worden aangelegd. De vraag is dus, hoe kan een gemeente op een logische manier van strategie met hoog abstractieniveau naar concreet mobiliteitsbeleid met concrete sturingsmaatregelen komen? En hoe wordt dit mobiliteitsbeleid zodanig vormgegeven dat het de verschillende opgaven ondersteunt en tevens kan rekenen op draagvlak van inwoners en andere belanghebbenden?

Er is al veel informatie over demografische ontwikkelingen, trends in behoeften, ruimtelijke ontwikkelingen en nog veel meer. Deze hebben we in de regio Noardwest Fryslân bijvoorbeeld naast elkaar gezet om zo een houtscholschets te maken voor Publieke Mobiliteit, waarbij openbaar vervoer wordt aangevuld door andere vormen van mobiliteit, ter ondersteuning aan de leefbaarheidsopgave in het gebied. Een mooi voorbeeld waaruit blijkt dat door vooruit te kijken met gebruik van reeds beschikbare informatie, het eenvoudig is om de eerste stappen vandaag te zetten en toe te werken naar de stip op de horizon.

Zet de eindgebruiker centraal, ook die in 2040

Uiteindelijk draait succesvol mobiliteitsbeleid om de wensen en behoeften van de eindgebruikers. Dit zijn niet alleen de huidige inwoners, maar ook toekomstige bewoners, bezoekers, forenzen en andere gebruikers van het mobiliteitssysteem. Het zijn mensen die bewust of onbewust bepalen op welke manier ze van A naar B gaan. Die behoeften en keuzes kunnen verschillen. Het is daarom belangrijk te weten welke opgave en behoefte gediend wordt met de concrete uitwerking. Hoe faciliteer je de behoefte aan het bereiken van bijvoorbeeld zorg en onderwijs op maat en juist voor die mensen die het nodig hebben?

Het meenemen van de (toekomstige) eindgebruiker is daarom cruciaal. In de Regio Noordoost Brabant liepen we voorop, door bij het bepalen van de mobiliteitsbehoefte van kleine kernen inwoners en dorpsraden zelf te betrekken bij het proces en de inhoud, en zo per kern een profiel te maken. Door deze werkwijze wordt voorkomen dat er verbindingen worden aangelegd die niet of minder bijdragen aan de uiteindelijke doelstelling van brede welvaart.

Aan de slag met een mobiliteitsbeleid dat werkt

Kortom, mobiliteit is geen doel op zich, maar een middel om een inclusieve, gezonde en toekomstbestendige leefomgeving te creëren. Focus dus niet op losse initiatieven, maar kies voor een sterk mobiliteitsplan dat werkt en aansluit op de omgevingsvisie.

Hiervoor is het van belang om stap voor stap te werken en niet direct te vervallen in concrete details. Een mobiliteitsprogramma als onderdeel van de omgevingsvisie kan daarbij helpen. Dit is weliswaar niet wettelijk verplicht, maar is een noodzakelijke kapstok voor concrete uitwerking met (sturings)maatregelen.