Bij brief van 11 maart 2025 hebben leden van een aantal Eerste Kamerfracties minister Keijzer vragen gesteld over de gebruiksvriendelijkheid van de Vergunningcheck, een onderdeel van het Omgevingsloket. Gesteld werd dat de adviezen voor de initiatiefnemer zinloos zijn, omdat die vrijwel altijd eindigen met het advies om de gemeente te bellen. Welk nut heeft het om de Vergunningcheck in de lucht te houden als de 'ellende' voor burgers de dagelijkse praktijk is, zo vroegen de senatoren van GroenLinks-PvdA en PvdD?
Waarom de Vergunningcheck nooit gaat werken
Het werken met toepasbare regels in de Vergunningcheck van het DSO is niet zinvol. Het leidt volgens Henk Gierveld slechts tot meer vragen.
De minister reageerde in haar brief van 16 april jongstleden afhoudend. Zij schreef dat de Vergunningscheck bijna 1,5 miljoen bekeken/gebruikt wordt en een belangrijke functie vervult in het in het zicht krijgen op het totaal aan regelgeving. De gemiddelde waardering is 3,8 op de schaal van 7 en de minister vindt dat slecht noch goed.
In artikel 5.1 van de Omgevingswet wordt geen uitsluitsel gegeven of een vergunning nodig is voor de daar genoemde activiteiten. Verwezen wordt naar niet nadere aangeduide artikelen van verschillende algemene maatregelen van bestuur. En eenmaal aangekomen bij de juiste artikelen, worden daar beperkingen, uitzonderingen en andere mitsen en maren gevonden.
De keuze die de wetgever (beter gezegd: de wetgevingsjurist) heeft gemaakt om het sectorale stelsel los te laten en de artikelen over vergunningplicht, vrijstellingen, meldingen, bevoegd gezag en beoordelingsregels te verspreiden over wet en verschillende algemene maatregelen van bestuur, heeft ervoor gezorgd dat de leesbaar- en kenbaarheid van regelgeving gering is.
Voor de regelgevingsanalisten is de onmogelijke taak weggelegd om de niet zelfstandig leesbare artikelen te versimpelen door met behulp van ja/nee vragen toepasbare regels op te stellen. Dat het de analisten niet lukt, blijkt wel uit de standaardverwijzing naar de gemeente, het dito verzoek om toch ook zelf te kijken in het omgevingsplan en de bijsluiter dat de Vergunningcheck niet meer is dan een serviceproduct.
Ook toen al werd gezien dat de toegankelijkheid van regelingen in toenemende mate werd gehinderd door wat genoemd werd de inhoudelijke en contextuele complexiteit
In 1991 verscheen het proefschrift 'In de regel beslist' van Overhoff en Molenaar. Ook toen al werd gezien dat de toegankelijkheid van regelingen in toenemende mate werd gehinderd door wat genoemd werd de inhoudelijke en contextuele complexiteit. Met als gevolg problemen bij uitvoering en toepassing van normen, uiteenlopende interpretaties, onnodige bestuurslasten en vertraging in de uitvoering.
In hun proefschrift hebben ze onderzocht of en hoe het werken met beslistabellen (opgebouwd uit ja/nee vragen) kan bijdragen aan het vergroten van het communicatieve vermogen van regelgeving. Zij stelden wel een aantal voorwaarden, zoals dat het aantal beslismomenten niet te groot moet zijn, de vragen niet random kunnen worden gesteld en dat discretionaire bevoegdheden niet in ja/nee vragen te beantwoorden zijn.
Enkele toepassingen: de breedte van geluidzones (oud artikel 74 Wet geluidhinder) kon in een heldere beslistabel inzichtelijk gemaakt worden, vooral mogelijk omdat het aantal condities beperkt was. In belastingwetgeving werd aan de hand van een gering aantal vragen je tariefgroep bepaald en werd het aantal verlofuren berekend op basis van een paar vragen over leeftijd en arbeidsduur. Maar er is duidelijk een grens aan de toepasbaarheid, gelegen in de voorwaarden.
Het moge duidelijk zijn dat het omgevingsrecht te complex is om simpelweg te vertalen in ja en nee vragen
Het moge duidelijk zijn dat het omgevingsrecht te complex is om simpelweg te vertalen in ja en nee vragen die sowieso al niet mogelijk zijn bij de vele beslissingen met beleidsruimte. Dat maakt het werken aan toepasbare regels niet zinvol. Het leidt alleen maar tot meer vragen.
Wie een postcode van een woning tweehoog achter invoert en vervolgens aangeeft een zwembad te willen aanleggen, krijgt tal van random gestelde vervolgvragen over diepte van het graven, de aanwezigheid van de Japanse duizendknoop, verwijzingen naar overgangsrecht, omgevingsplan, peilbesluit, etc. Daaronder veel vragen die niet van belang zijn voor het verkrijgen van een vergunning.
Maar niet de slimme opmerking dat op het balkon geen ruimte is voor een zwembad of u wat vindt van het idee om een tobbe op het balkon te zetten. Wel de suggestie om de gemeente te bellen. De ambtenaar die opneemt zal bij het horen van de vraag rondkijken of hij niet verzeild is geraakt in het programma Candid Camera.
De rijkspavlovreactie om complexiteit te lijf te gaan door vereenvoudiging van regelgeving of door het schrappen van regels, heeft nog nooit gewerkt. Terwijl de Adviesgroep STOER met tal van voorstellen komt om regels te schrappen, draait de wetgevingsmachine van VRO op volle toeren met weer nieuwe regels. Per saldo zullen er alleen maar regels bijkomen.
Complexiteit is nu eenmaal een gegeven dat beter omarmd kan worden
Complexiteit is het gevolg van onze behoefte aan regels, aan het willen nuanceren, het rekening willen houden met alle mogelijke situaties en dat allemaal af te drukken op Staatsbladpapier. Complexiteit is nu eenmaal een gegeven dat beter omarmd kan worden.
Het is een belangrijke taak voor de overheid om de burger te begeleiden door het door haar gebouwde regelgevingslabyrint op weg naar de verhoopte uitgang. De overheid is er voor de burger en niet andersom. Deze taak van de overheid volgt uit het Handvest Overheid-Burger, uit het responsief willen optreden en sluit naadloos aan bij het in de Awb op te nemen dienstbaarheidsbeginsel.
Ervaren ambtenaren zijn mensen met dienstverlening in hun genen, die thuis zijn in de complexiteit van hun vakgebied. Om die kennis optimaal te gebruiken, is het nuttig als zij achter de digitale loketmuur vandaan komen, de vloer opgaan en de burger als frontmedewerker verwelkomen met de vraag hoe kan ik u helpen?
De burger kan dan zijn plannen toelichten, niet gehinderd door de met de Nederlandse taal schurende activiteitenomschrijvingen. De ambtenaar bekijkt de plannen, stelt de noodzakelijke vragen, checkt de op het perceel van toepassing zijnde planregels, neemt contact op met andere overheden en maakt desgewenst een afspraak met de burger om de aanvraag voor een vergunning digitaal te doen.
De suggestie van senator Nicolaï, gedaan tijdens het mondeling overleg van 10 december 2024 met de minister, om het persoonlijk contact te herstellen, is door haar veel te snel van de hand gewezen. Het aantrekkelijke van het idee van Nicolaï is dat er geen regelgeving, geen geld en geen personeel nodig is. Je kunt als gemeente direct aan de slag door van de regelgevingsanalisten frontmedewerkers te maken die burgers met of zonder afspraak willen ontvangen en helpen.
Henk Gierveld, wetgevingsjurist en associate researcher bij UCWOSL/UU
Plaats als eerste een reactie
U moet ingelogd zijn om een reactie te kunnen plaatsen.