Rioolcongestie is een reëel probleem

Gemeenten verwijzen voor de Kaderrichtlijn Water (KRW) vaak snel door naar het waterschap in hun regio. Maar zelf zijn ze net zo verplicht om water schoon te houden en verontreiniging tegen te gaan. Lukt dat? Op bezoek in de Achterhoek en het rivierengebied.

Bewust

Gemeenten hebben genoeg op hun bordje liggen als onderdeel van de Nederlandse KRW-missie. Maar daar zijn ze zich lang niet altijd van bewust, ziet Martijn Timmermans. Hij is beleidsadviseur water en klimaatadaptatie in de gemeente West Maas en Waal en regio­coördinator van een klimaat­samenwerking. ‘Ik ben net bezig met een presentatie die ik over twee weken ga geven dat wij als gemeenten meer moeten gaan doen voor de KRW’, vertelt hij in het gemeentehuis in Beneden-Leeuwen. ‘Als het binnen gemeenten over de KRW of de waterkwaliteit gaat, roept men: “Maar dat is toch van het waterschap?!”’

Dat klopt niet, benadrukt Timmermans. ‘We zijn net zo goed verplicht om water schoon te houden en verontreiniging te voorkomen. En zeker in een samenwerkingsverband met gemeenten, waterschap en provincie wil je die sectorale muren doorbreken.’

Vijver

Wat ziet Timmermans als voornaamste gemeentelijke taak? ‘Het maken van water dat schoon en leefbaar is, waar geen blauwalg in zit of de vissen dood boven komen drijven. Dat kan door te zorgen voor een goede doorstroming, natuurvriendelijke oevers of plasdras [vernatting van buitengebied, red.] waardoor je bepaalde soorten aantrekt.’ Hij noemt als voorbeeld een vijver in de buurt van het gemeentehuis. ‘We hadden daar elk jaar kroos in zitten. Dat dekt de waterspiegel af en vervolgens groeien er geen planten meer in en komen er geen vissen meer in voor. Daar hebben we nu een stuw geplaatst met een put erachter. Op het moment dat er kroos ontstaat, doen we de stuw iets naar beneden. Daardoor gaat die bovenlaag stromen en door die stroming verdwijnt het kroos.’

Oorzaak

Maar ook de oorzaak van verontreiniging moet worden aangepakt, beaamt hij. ‘We hebben te maken met een aantal chemische overschrijdingen. De meest voorkomende hier zijn stikstof en fosfaat. Dat is omdat we best een groot agrarisch gebied hebben en dat heeft invloed op de water­kwaliteit.’ West Maas en Waal hoopt dat te verbeteren via de Groenemetropoolregio Arnhem-Nijmegen. ‘Daarin zitten ook belangenverenigingen voor het agrarisch gebied. Daarmee zoeken we samenwerking voor bijvoorbeeld het aanleggen van natuurvriendelijke oevers, van agroranden om de depositie van stikstof en fosfaat terug te brengen. Hoe verder je de depositie van de sloot afhoudt, hoe schoner het water kan worden.’

Afkoppelen

Directere invloed kan de gemeente uitoefenen op haar eigen rioolstelsel, bijvoorbeeld door het afkoppelen van de regenwaterafvoer van het vuilwaterriool. Daarmee is de Betuwse gemeente al ver, aldus Timmermans. ‘Maar er zijn ook locaties die gemengd blijven. We hebben een beperkt budget en het is dus altijd de vraag: waar sla je efficiënt je slag? We zijn op dit moment bezig met de Torsdam in Altforst’, geeft hij als voorbeeld. ‘Die straat gaat open, dus dat is een mooi moment om af te koppelen. Maar in de voorbereiding blijkt nu dat het waterprofiel te klein is om af te koppelen.’

Het slootje langs de kant van de weg zou overlopen als het extra regenwater moet afvoeren, legt hij uit. De sloot zou dus verbreed moeten worden, ‘maar dan zouden bijvoorbeeld de wilgen en het voetpad langs de straat moeten verdwijnen.’ En dus komt er geen gescheiden riool in dit geval.

Wadi

Ook in de gemeente Oost Gelre, met daarin de kernen Lichtenvoorde en Groenlo, is afkoppelen van regenwaterafvoer van het riool een thema. Afdelingshoofd ruimte en economie Jeroen Steverink swipet in het gemeentehuis in Lichtenvoorde een kaartje tevoorschijn op zijn telefoon. ‘Deze oude wijk hebben we helemaal aangepakt. Op deze plek waar vroeger een fabriek was en later een parkje, is nu een wadi gemaakt waar het water naartoe kan. En hier achter het gemeentehuis’, wijst hij, ‘was vroeger een weg met aan twee kanten parkeren. Samen met de inwoners hebben we aan een kant gras gemaakt. De huizen zijn afgekoppeld en het regenwater kan daar nu infiltreren.’

Slimme-gemalenregeling

Opvallender wapenfeit dan het afkoppelen, wat op veel plaatsen gebeurt, is de slimme-gemalenregeling in Groenlo. Die is geboren uit de noodzaak om het rioolwater zo veel mogelijk gelijkmatig af te voeren. Het waterschap Rijn en IJssel heeft namelijk onlangs een zogenaamde vierde zuiveringstrap geïnstalleerd op de rioolwaterzuiveringsinstallatie (rwzi) in Winterswijk, onder andere om medicijnresten te verwijderen. Die rwzi werkt alleen goed als er per uur tussen de 300 en 800 kubieke meter rioolwater wordt aangevoerd.

Rotzooi

‘Het kan niet zo zijn dat er ’s ochtends met douchen een beetje water komt, dan is het een paar uur stil, en als het toevallig regent komt een hele vloed naar de waterzuivering’, legt Steverink uit. En dus gingen het waterschap en de gemeenten Winterswijk en Oost Gelre een paar jaar geleden aan de slag om te zorgen voor een gelijkmatige stroom rioolwater. ‘Dan loop je tegen allerlei dingen aan. Rioolmensen zijn opgegroeid met de opvatting dat dat water zo snel mogelijk weg moet. Dat het rotzooi is: als het lang in de pijp staat, komen er gassen vrij, tast het de pijp aan en gaat die eerder kapot.’

Buffervat

Waar het rioolwater normaal gesproken dus zo snel mogelijk wordt weggepompt naar de zuivering, lag de oplossing juist in het benutten van de rioleringsbuizen als buffervat. Dat is stapsgewijs aangepakt. ‘Toen zijn we eerst 30 procent gaan vullen’, vertelt Steverink. ‘Wat gebeurt er dan? Komt er ergens iets blank te staan? Komt er ergens een put omhoog? Krijgen we een overstort? Dat ging allemaal goed.’ Bij een volgende stap werd het riool tot 50 procent gevuld. ‘En nu zitten we op 70. Met elkaar hebben we afgesproken hoe lang het in het systeem mag zitten: nooit langer dan drie dagen.’

Noodknop

Niet alleen leidt deze aanpak tot schoner water in de Slinge, waar de rwzi op loost, maar ook tot minder overstorten. Steverink: ‘We hebben langzaam moeten experimenteren en hebben een noodknop ingebouwd in de regeling. Als er ergens iets misgaat of het werkt niet goed, kunnen alle drie de partijen op die knop drukken en gaat het systeem naar de oude regeling, dan gaat het pompen. Dan is het jammer dan. Dat hebben we de afgelopen 2,5 jaar één keer moeten inzetten: tijdens een bui die niet op de radar kwam.’

Samenwerking

Het systeem maakt gebruik van actuele informatie over neerslag, maar deze bui ontstond zo plotseling, dat het systeem niet meer kon reageren. Overigens zit de aansturing van de slimme-gemalenregeling bij het waterschap. ‘Wij zijn niet in de lead’, verklaart Steverink. ‘We helpen elkaar om het voor elkaar te krijgen.’

Samenwerking

Dat is precies waar dijkgraaf Hein Pieper van Rijn en IJssel naar op zoek is om te voldoen aan de KRW-normen. ‘Alles begint met samenwerking, de bereidheid om samen het probleem aan te pakken’, stelt hij. Volgens Pieper zien gemeenten in zijn gebied het belang van samenwerken om te voldoen aan de KRW maar al te goed, want die KRW kan straks nieuwe ontwikkelingen blokkeren als de normen niet gehaald worden. Zo kan een gemeente geen nieuw bedrijventerrein bouwen als de rwzi geen zuiveringscapaciteit heeft en de KRW-normen van de beek of rivier waarop de rwzi loost worden niet gehaald. ‘We noemen dat rioolcongestie. Ja, dat is reëel en dat heeft bijna niemand op het netvlies.’

Effluent

In Winterswijk en Oost Gelre is dit gevaar nu voorlopig afgewend, volgens Pieper. ‘We zien dat ons effluent enorm is verbeterd. We komen nu makkelijker aan de KRW-normen. Bijvangst is dat we meer
capaciteit hebben op de zuivering. Dus als gemeenten een bedrijventerrein willen bouwen, dan kan dat, want wij kunnen het afvalwater zuiveren.’ Na Winterswijk en Oost Gelre gaat het waterschap ook andere gemeenten vragen het riool als buffer te gebruiken. ‘Wij willen dit opnemen in nieuwe waterakkoorden met gemeenten en uitrollen over ons hele gebied.’

Lees het hele tweede deel in het KRW-vierluik van Binnenlands Bestuur deze week in BB17 (inlog).