Elke keer je zuivering aanpassen is een heilloze weg.

Over twee jaar verstrijkt de deadline van de Kaderrichtlijn Water. Dan zal blijken dat de Nederlandse meren, rivieren en beken nog steeds te verontreinigd zijn voor onze drinkwaterwinning en natuur. Hoe kunnen overheden toch voor schoon water zorgen? Binnenlands Bestuur wijdt er een vierluik aan. In het eerste deel: de waterschappen.

Nieuwe techniek

Feest bij Waterschap Rijn en IJssel, afgelopen mei. In een voor de gelegenheid opgezette feesttent vierden pakweg tweehonderd genodigden dat de net opgeleverde ozon-koolwaterstofinstallatie in gebruik was genomen op de rioolwaterzuiveringsinstallatie (rwzi) van Winterswijk. ‘Door deze nieuwe techniek verminderen de medicijnresten in de Groenlose Slinge met 70 procent’, belooft het persbericht.

Bufferen

En passant wordt er ook nog fosfaat en ammonium verwijderd. Bestuurder Dennis Wolsink legt ter plekke uit dat het waterschap het weiland achter de rwzi heeft aangekocht om binnenkort een helofytenfilter aan te leggen. ‘Het water dat hier uitkomt kan nog steeds te veel ammonium bevatten, vooral in de pieken’, aldus Wolsink. ‘Dat gaan we dan bufferen. Met dat riet, een groot helofytenfilter, wordt dat ammonium er uitgehaald, zodat je nog schoner water op de beek krijgt.’

1.085 euro

De installatie heeft 20 miljoen euro gekost en komende jaren geeft Rijn en IJssel nog eens 20 miljoen euro uit om vier kleinere rwzi’s aan te passen. Ook andere waterschappen investeren flink in hun zuiveringen. Komende vijf jaar voor 1.085 miljoen euro, aldus de Unie van Waterschappen. Enerzijds is dit om meer fosfaat en stikstof uit het rioolwater te halen, de klassieke zuivering, anderzijds om allerlei probleemstoffen uit het water te verwijderen die tot nu toe de dans ontsnappen, zoals medicijnresten en bestrijdingsmiddelen.

Afrekenmoment

Ondanks deze inspanningen van de waterschappen is nu, zo blijkt links en rechts uit evaluaties, al lang en breed duidelijk dat Nederland de deadline van de Kaderrichtlijn Water (KRW) niet gaat halen. Deze Europese richtlijn uit het jaar 2000 schrijft voor dat oppervlaktewater in 2015 een bepaalde kwaliteit moet hebben. Bij 42 van de 125 stoffen die de KRW reguleert, lukt het niet de normen te halen. Twee keer kon de deadline worden verschoven met zes jaar. Maar na 22 december 2027 volgt dan eindelijk het afrekenmoment. Nederland zal moeten verantwoorden waarom de doelen niet zijn gehaald.

Rechter

Dat wordt een moeilijk verhaal, waarschuwt minister Robert Tieman van Infrastructuur & Waterstaat (BBB) in een recente Kamerbrief. Vooral als het gaat om normoverschrijdingen voor nutriënten (fosfaat en stikstof), metalen en pesticiden. Nederlandse overheden lopen het risico, aldus de minister, dat ze voor de rechter ­worden gedaagd omdat ze niet aan hun verplichting hebben voldaan om de doelen te bereiken. ‘Hierbij kan in uiterste gevallen de rechter een bevel opleggen om alsnog of sneller dan nu gebeurt de nodige maatregelen uit te voeren, al dan niet gekoppeld aan een last onder dwangsom. Dergelijke procedures zijn al aangekondigd door belangenorganisaties.’ Er liggen al vier handreikingen klaar die waterbeheerders moet helpen om opnieuw vrijstelling te krijgen van verplichtingen.

Te laat

Hoe kan het dat het niet lukt om te voldoen aan regels die al sinds 2000 op de plank liggen? Bestuurslid Sander Mager van de Unie van Waterschappen geeft toe dat ook de waterschappen te laat in beweging zijn gekomen. ‘We hebben de complexiteit van het vraagstuk met z’n allen hartstikke onderschat of genegeerd’, zegt hij, waarbij hij overigens ook naar het rijk wijst als stelselverantwoordelijke. ‘Ik heb wel eens gekscherend gezegd dat tien jaar geleden waterkwaliteit nog een dingetje was van de ecologen bij het waterschap en dat we ons pas sinds kort realiseren dat ook ons andere werk in het watersysteem – dijken versterken, oevers aanleggen, ons eigen onderhoud en beheer – waterkwaliteit een rol moet vervullen, en dat dat niet een aparte taak is. Die integraliteit is pas de laatste tien jaar pas in opkomst.’

Traditioneel

Mager: ‘De waterschappen hebben in eerste instantie vrij traditioneel naar de KRW gekeken: ze richten het watersysteem in en beheren dat. Dus we hebben in eerste instantie gekeken wat we zelf kunnen doen in inrichting en beheer. Pas de laatste jaren zijn we veel breder gaan kijken en voelen we ons verantwoordelijk voor de hele waterkwaliteit, als een soort waterautoriteit. Dat gaat bijvoorbeeld over anderen aanspreken. We zien in stedelijk gebied dat riooloverstorten een probleem zijn en zeggen: “Gemeenten, jullie zullen daar actie op moeten ondernemen.” Of: veel sterker op de vergunningverlening zitten die aan de KRW moet voldoen.’

Heel anders

En ja, het aanpassen van de rwzi’s, waarvan Nederland er op dit moment 314 heeft, moet ook gebeuren. Toch is nog niet altijd duidelijk hoeveel installaties aangepast moeten worden en op welke manier. Strikt genomen vallen de installaties niet onder de KRW. Vanuit KRW kennen alle grotere wateren in Nederland eigen doelen voor waterkwaliteit. Voor een ­kanaal zijn die heel ­anders dan voor een stromende beek of een ven in een natuurgebied. Hoe dan ook moeten ze gezond water bevatten waarin vissen, amfibieën, insecten en waterplanten kunnen leven. Het water dat rwzi’s lozen op deze wateren moet daarentegen voldoen aan de Richtlijn Stedelijk Afvalwater (RSA), een ‘zusterrichtlijn’ van de KRW. Mager: ‘Op dit moment is nog niet helemaal duidelijk hoe die RSA zich vertaalt, want dat moet het ministerie invullen naar de Nederlandse situatie.’

Heilloze weg

Maar die rwzi’s zijn maar ‘één onderdeel van de puzzel’, aldus Mager. ‘Zelfs als je die 314 naar de best bestaande technieken hebt aangepast heb je het waterkwaliteitsprobleem in Nederland niet opgelost.’ Zonder bronbeleid blijven de waterschappen achter de muziek aanlopen. ‘Er zitten nu al allerlei stoffen in het water die we niet monitoren en waar we geen normen over afgesproken hebben en waar we nu al van weten dat ze in de toekomst waarschijnlijk een probleem worden. Hoe voorkom je nou dat het water met dit type stof verontreinigd wordt? Want elke keer je zuivering aanpassen, dat is een heilloze weg. Zonder bronbeleid gaan we er niet komen en over dat bronbeleid gaan de waterschappen niet.’

Pijnlijke maatregelen

Moeten de waterschappen niet eens wat vaker met de vuist op tafel slaan? Mager: ‘We vertellen ons verhaal richting rijk en Europa. Daar zit de sleutel tot het toelatingsbeleid waarop gestuurd moet worden. Misschien zijn we in Nederland niet doordrongen van het belang van schoon water. Kijk ons doel is niet de KRW, ons doel is schoon water. Daarvoor zullen pijnlijke maatregelen genomen moeten worden. Zoals we nu met ons water omgaan is onhoudbaar.’

Lees het hele verhaal over de waterschappen en de KRW deze week in BB16 (inlog).