Mensen wakker schudden met getallen

Nu de gasprijs de pan uitrijst, stijgt de behoefte aan energiecoaches. Het zijn door gemeenten gezochte vrijwilligers die met wijkbewoners het gesprek aangaan over radiatorfolie en slimme meters. Wordt er naar hen geluisterd? ‘Ik ga niet onder twee dekbedden liggen.’

Op een doordeweekse avond om half acht kijkt Mostafa Jebli door het raam van een trappenhuis in de Peperklip naar buiten. De Peperklip is een sociaal woningbouwcomplex uit 1982 in de Rotterdamse wijk Feijenoord dat 605 woningen herbergt. Jebli staat energiecoach Sanne van Bochove, die net op de fiets arriveert, op te wachten. Op de begane grond heeft Jebli een appartement met twee slaapkamers en met de winter op komst maakt hij zich zorgen over de gasrekening.

‘Gas kost bijna een euro per kuub en wordt duurder’, vertelt hij in de woonkamer, waar een grote, crèmekleurige L-vormige bank domineert. Aan het plafond hangen twee kroonluchters met spaarlampen die een zwak schijnsel afgeven. Als Van Bochove en Jebli even later de cv-thermostaat bestuderen, blijkt die een slimme stand voor het programmeren van verwarmingstijden te ontberen.

‘Wat doe je ‘s avonds als je naar bed gaat?’, wil Van Bochove weten. ‘Ik laat hem ‘s avonds op 23 graden staan; ik ben ziek geweest. Ik ga niet onder twee dekbedden liggen. En anders word ik weer ziek.’ ‘Ik snap dat je niet ziek wil worden, maar je kunt wel ‘s nachts de radiators in de woonkamer en keuken dichtdraaien. Dat zou een besparing moeten opleveren.’ Volgens Jebli, die alleen woont, werkt dat niet in zijn appartement. Met de renovatie van een paar jaar geleden is een nieuw ventilatiesysteem in de woning geïnstalleerd. ‘De nieuwe ventilatie zuigt alle warmte weg’, klaagt hij. ‘Ze hebben alle deuren ingekort.’ Hij vreest dat de automatische ventilatie ‘s nachts koude lucht vanuit de woonkamer de slaapkamer inzuigt.

Van Bochove is niet voor één gat te vangen. Er valt op meer fronten energie te besparen. Ze wil weten of Jebli de stroomverbruiksmeter, die ze bij het eerste bezoek heeft achtergelaten, al gebruikt heeft. Die meet het stroomverbruik van individuele apparaten. ‘Dan weet je hoeveel een apparaat in de stand-bystand verbruikt’, legt de energiecoach met een blik op de tv uit. ‘Ik heb deze tv in 2008 gekocht en ik heb ‘m bijna nooit aangehad’, zegt Jebli. ‘Ja, maar hij staat nu wel aan’, wijst ze op het rode stand-bylampje.’ ‘Zou die dan zo veel verbruiken?’ ‘Meten is weten.’

Twee vliegen

Zoals Van Bochove met vier of vijf bezoekjes Jebli helpt energie te besparen, zo moet dat komende tijd veel meer gebeuren in Rotterdam. Dit voorjaar is de gemeente een actie gestart om honderd vrijwillige energiecoaches te werven. Aanleiding is het ‘ambitieuze klimaatbeleid’, aldus wethouder Arno Bonte (energietransitie, GroenLinks), dat als doel heeft de uitstoot van CO2-uitstoot in de periode 2019-2030 te halveren. Daarbij hoort ook verminderen van energiearmoede. Energiecoaches kunnen twee vliegen in één klap slaan. Bonte: ‘Bij mensen die in slecht geïsoleerde woningen wonen wordt veel energie verspild, maar het is ook een flinke belasting op de portemonnee.’ Energiearmoede speelt echter vooral in huurhuizen. Structurele maatregelen zoals isolatie liggen daar niet in handen van de bewoners, maar van de eigenaren. ‘Dat klopt’, zegt Bonte.

’Daarom hebben we een bredere aanpak met afspraken met woningcorporaties.’ Van een stormloop op het aanbod om vrijwillig energiecoach te worden, is vooralsnog geen sprake. Bovenop de 29 energiecoaches die er al waren in Rotterdam, hebben zich in een half jaar tijd 28 energiecoaches gemeld. Toch is de wethouder ervan overtuigd dat de teller eind december op honderd staat. Het werven en opleiden van de coaches heeft hij uitbesteed aan Samen010, een organisatie die vrijwilligers inzet bij zorg, armoede en sociaal isolement. Die had al eerder, samen met netbeheerder Stedin de Energiebank opgezet om Rotterdammers met een laag inkomen te helpen energie te besparen. Iedereen kan coach worden, vertelt Elske Thomassen van Samen010. ‘We werven door de hele stad. Wel kijken we of we mensen kunnen werven die uit de doelgroep laag inkomen komen, omdat die soms een makkelijker ingang hebben bij huishoudens dan coaches met een goede baan en geen geldzorgen.’

Energieloket

Rotterdam is niet de enige gemeente die met energiecoaches aan de gang is. ‘In het Klimaatakkoord is afgesproken dat iedere gemeente een energieloket heeft met een vraagbaak en een telefonische helpdesk om mensen te helpen met hun vragen over het verduurzamen van hun huis’, vertelt Puk van Meegeren van MilieuCentraal. Het organiseren van energiecoaches is een logische vervolgstap daarop. Hoeveel er in Nederland rondlopen, weet Van Meegeren niet. ‘Ik heb een keer een schatting gehoord van 500 tot 1.500 vrijwillige energiecoaches.’

In veel gevallen zijn dat hoogopgeleide, gepensioneerde mannen, blijkt uit onderzoek van I&O Research in opdracht van MilieuCentraal. ‘Vaak met een technische achtergrond’, licht Van Meegeren toe. ‘Vaak hebben ze zelf wat gedaan aan hun eigen woning en die kennis en ervaring willen ze overdragen aan anderen.’ Vermoedelijk zijn relatief veel coaches woningeigenaar. Sommige gemeenten menen dat meer variatie in coaches nodig is, om beter bij andere doelgroepen aan te sluiten. Toen de gemeenten Diemen huurders wilde coachen en bureau SME opdracht kreeg deze te werven en te trainen, ging SME op zoek naar huurders, vertelt SME-adviseur bewoners en gedrag Imke Tegels.

‘Je merkt gewoon dat mensen makkelijker iets aannemen van iemand die op hen lijkt. Als je daar een particulier neerzet die zijn hele huis heeft verduurzaamd en daarvoor de kennis en de kunde en de financiën voor heeft, is het best lastig om daar als huurder naast te staan en afhankelijk te zijn van de corporatie.’ Omdat zich in Diemen uiteindelijk maar vier huurders hadden aangemeld om energiecoach te worden, is de geplande training afgeblazen. SME probeert nu via de woningcorporatie en persoonlijk contact huurders te werven. ‘Als iemand zegt: dat is echt iets voor jou, dan groei je een beetje’, meent Tegels. ‘Dat hebben we tot nu toe te weinig gedaan.’

Overigens hoeven volgens I&O coach en klant qua geslacht, leeftijd en woonsituatie niet op elkaar te lijken om toch een connectie te maken, schrijven de onderzoekers in ‘Praktijkstudie vrijwillige energiecoaches’ (september 2020). Volgens hen is de gedeelde interesse in energiebesparing en duurzaamheid belangrijker om een goed gesprek te kunnen voeren. Klanten geven verder aan dat ze een coach waarderen als deze kennis heeft over lokaal beleid, subsidieregelingen en vertrouwde installatiebedrijven.

Moskeeën

In Rotterdam wil de gemeente dit jaar tweehonderd huishoudens met een laag inkomen bereiken met de nieuwe energiecoaches. Dat is niet makkelijk, vertelt Thomassen. ‘Het is een doelgroep die haast persoonlijk gevraagd moet worden.’ Vorig jaar gedaan heeft de Energiebank in 2.200 voedselpakketten een ledlamp en een flyer van de Energiebank gestopt. ‘Daar hebben we nul reactie op gehad.’ Nu probeert de Energiebank de doelgroep onder andere via leidende figuren binnen moskeeën en via beschermings bewindvoerders te bereiken, ‘zodat het beter landt dan wanneer wij een flyer in de bus duwen.’

Of het project volgend jaar verder zal gaan en hoe het er dan uitziet, ‘dat is onduidelijk’, aldus Thomassen. ‘De gemeente heeft het gefinancierd voor één jaar en heeft daarbij aangegeven nog niet te kunnen zeggen of dat volgend jaar door kan lopen.’ Wethouder Bonte geeft aan dat hij ‘minimaal in hetzelfde tempo’ wil doorgaan, maar houdt tegelijkertijd een kleine slag om de arm. Eind dit jaar evalueert de gemeente het project. ‘Ik ben een paar keer mee geweest met een energiecoach en ik ben er enthousiast over. Als dat beeld straks bevestigd wordt in de evaluatie wil ik wel opschaling.’

Dat energiecoaches energiebesparing en reductie van CO2-uitstoot opleveren lijkt evident. ‘We komen nog regelmatig bij huishoudens waar mensen gezellig alle deuren laten openstaan omdat het zo prettig is voor de hond of de kat om heen en weer te lopen’, vertelt Thomassen. SME-adviseur Tegels begint over de workshops die ze geeft. ‘Dan hoor je: nee, mijn dochter krijg ik écht niet onder de douche uit. Als ik dan zeg dat elke dag 30 minuten douchen per jaar 750 euro kost, dan krijgen ze die puber er wél onderuit. Als je er getallen aan plakt, worden mensen wakker en krijgen ze de neiging om iets te doen.’

Wethouder Bonte stelt dat een huishouden door energiecoaching jaarlijks zijn CO2-uitstoot met 100 kilo kan verminderen en 60 tot 100 euro per bespaart. Dat is het potentieel van een aantal gratis energiebesparende hulpmiddelen, zoals radiatorfolie en ledlampen, die deelnemers aan energiecoaching krijgen. Toch ontbreken, volgens Van Meegeren van MilieuCentraal, keiharde cijfers over de energiebesparing en CO2-reductie die de coaches bereiken. ‘Dan moet je een soort veldexperimenteel onderzoek doen’, legt hij uit. Dat vereist twee groepen soortgelijke mensen in soortgelijke woningen, waarbij de ene groep gecoacht wordt en de andere niet, en vervolgens meten wat het verschil is maatregelen en verbruik. ‘Dat kost gewoon heel veel geld en is ook ingewikkeld.'

Slimme meter

Ingewikkeld zijn soms ook heel eenvoudige zaken. In het appartement van Mostafa Jebli wil Sanne van Bochove een blik in de meterkast werpen, waar ook de cv-ketel hangt. De meterkast, die zich in het gemeenschappelijke trappenhuis bevindt, is op slot en Jebli kan de sleutel niet vinden. Bochove vraagt of Jebli een slimme meter heeft. ‘Ik heb werktuigbouwkunde gestudeerd, maar ik kan niet lezen wat ik verbruik’, klaagt Jebli over de meter.

‘We doen even een rondje’, zegt ze even later en loopt naar de radiator onder het raam in de woonkamer aan de achterkant van de woning. ‘Wat lastig is’, zegt ze en klopt op de bank, ‘is dat je radiator eerst de bank verwarmt.’ ‘Ik denk niet dat dat een probleem is’, reageert Jebli. Hij blijkt vooral last te hebben van het keukenraam aan de voorkant van de woning. ‘Als het winter is, is dit heel erg koud’, tikt hij op het raam. ‘Dat blijft, maar ik denk niet dat er veel kou door naar binnenkomt’, zegt Van Bochove. ‘Het is dubbelglas.’ Dan houdt ze een pleidooi om radiatorfolie achter de radiator onder het keukenraam te plakken. ‘Dat kan best wel wat gebruik schelen.’ Binnenkort komt ze terug met de radiatorfolie, kondigt ze vast aan. ‘Wil je dan kijken voor het sleuteltje van de meterkast? Dan kan ik uitleggen hoe de slimme meter werkt.’