Aan het eind van het gesprek vertelt Gijs Termeer dat hij momenteel meeschrijft aan een lokaal verkiezingsprogramma. ‘Het is best ingewikkeld om de energietransitie in zo'n verkiezingsprogramma belangrijk te maken’, kan hij daarom vertellen uit eigen ervaring, als directeur-bestuurder van klimaatstichting HIER en Stichting Klimaatvriendelijk Aanbesteden en Ondernemen (SKAO).
Méér dan een wethouder op de foto met wat zonnepanelen
Gijs Termeer en Olof van der Gaag hebben een wegwijzer laten ontwikkelen voor een systematische CO2-uitstootreductie door gemeenten.
Die moeilijkheid is één reden voor de Wegwijzer Gemeentelijke Emissiereductie, die SKAO deze week naar buiten brengt samen met de Nederlandse Vereniging Duurzame Energie (NVDE). SKAO was tot dusver bekend van de CO2-prestatieladder, een managementsysteem voor het minderen van de uitstoot van broeikasgassen. ‘Daar zijn inmiddels ruim veertig gemeenten op gecertificeerd’, vertelt Termeer. De nieuwe wegwijzer is voor hem op datzelfde pad een tweede stap.
Dat verhaal triggerde mij
Ook aangeschoven voor het gesprek is Olof van der Gaag, voorzitter van de NVDE. Hij vertelt dat het onderzoeksbureau Common Futures de nieuwe wegwijzer vorm heeft gegeven ‘Zij benaderden onze vereniging met het verhaal dat zij een leuke klus in de gemeente Tilburg hadden gedaan, waar een wethouder had verteld dat hij zocht naar handvatten om de eigen gemeentelijke doelstellingen te halen. Dat verhaal triggerde mij, want ik was zelf een paar jaar voorzitter van de Duurzaamheidsraad van de gemeente Amsterdam. Ook die gemeente heeft lokale CO2-reductiedoelen en had de behoefte te laten doorrekenen of ze nou op weg was.’
Strooien met doelstellingen
Gijs Termeer: ‘Hiervan is een project gemaakt waar wij op zijn aangehaakt omdat wij vanuit onze stichting HIER veel gemeentes ondersteunen in de gebouwde omgeving, zoals de aardgasvrije transitie en energieopwek op land. Bovendien hebben wij die CO2-prestatieladder, die ervoor zorgt dat je als gemeente een structurele aanpak krijgt voor CO2-reductie. Met de ladder begint dat bij de gemeentelijke organisatie. Dat is niet zo spannend allemaal, want dat begint met zwembaden, met het gemeentehuis, de afvaldiensten en de openbare verlichting. Langzaam maar zeker komt een gemeente dan verder en stuit ze op de uitdaging van het vormen van het juiste beleid. Deze wegwijzer koppelt onze eerdere aanpak aan die grotere opgave van goed beleid.’
‘In het verleden zagen we namelijk dat gemeentes kunnen strooien met doelstellingen als “in 2030 energieneutraal”, of “in 2040 klimaat-neutraal”, zonder dat die gemeenten enig benul hadden hoe ze bij dat doel uit moesten komen, niet wisten wat het startpunt was, en geen gestructureerde aanpak hadden. Deze wegwijzer is een handreiking die helpt om door te krijgen wat nou de echt grote brokken zijn die je als gemeente kunt oppakken om bij die klimaatdoelen te komen. Want zonnepanelen op het gemeentehuis kunnen er supermooi uit zien, maar het aanleggen van een warmtenet in een wijk heeft een veel grotere impact. Al is een warmtenet minder sexy, en veel minder makkelijk.’
Hoe helpt deze wegwijzer concreet?
Olof van der Gaag: ‘Het begint ermee in kaart te brengen waar de emissies binnen jouw gemeente vandaan komen. Wat komt er uit de gebouwde omgeving?, wat uit de industrie, landbouw, of mobiliteit? Alle grote bronnen van CO2-reductie binnen een gemeente moeten op een rij worden gezet en gekwantificeerd. Stap twee is het identificeren welke mogelijke maatregelen lokaal te nemen zijn. De CO2-uitstoot van de elektriciteit die jouw gemeente gebruikt, wordt voor een groot deel door landelijk en Europees beleid bepaald. De stroom uit het stopcontact is qua CO-footprint in Putten niet anders dan in Heerlen.’
Wat gemeenten wel kunnen, is handhaven op de energiebespaarplicht voor industrie. Een andere grote mogelijkheid is het aardgasvrij of -arm maken van woningen en kantoren. Ook emissievrije zones hebben een stevige impact. Stap drie is het vertalen van die potentiële maatregelen naar daadwerkelijke acties in jouw gemeentelijke klimaatbeleid.’
Hoeveel invloed heeft een gemeentelijke overheid op de CO2-uitstoot, in verhouding tot de rijksoverheid of de Europese Unie?
Gijs Termeer: ‘Dat varieert. Binnen het Klimaatakkoord van 2019 is onderscheid gemaakt tussen industrie, gebouwde omgeving, elektriciteit, landbouw en mobiliteit. Bij de gebouwde omgeving zijn gemeenten de hoofdverantwoordelijken. Ook in de sector mobiliteit kan een gemeente veel. In de wegwijzer staat een aantal praktische voorbeelden, zoals emissieloze zones. Ook het schoon en emissieloos bouwen valt binnen het gemeentelijk beleid. Oftewel: wat voor machines worden er binnen jouw gemeente ingezet om huizen te bouwen en wegen aan te leggen?
Maar goed, de EU gaat over het afscheid nemen van de brandstofmotor. En wat industrie betreft: het is een groot verschil bent of je de gemeente Rotterdam bent, of een landelijke gemeente. Als je aan de andere kijkt naar de besparingsplicht: gemeenten hebben vaak geen grote industrie, maar wel veel bedrijven die veel kunnen doen aan energiebesparing. De besparingsplicht zegt dat bedrijven in besparingen moeten investeren die zich binnen vijf jaar terugverdienen. De wegwijzer beschrijft hoe je als gemeente aan “stimulerend toezicht” kan doen, zodat bedrijven verder in hun besparingen gaan dan de wettelijke opgave hen oplegt.’
Stroom telt niet mee
Opvallend aan de gebruikelijke berekening van de CO2-uitstoot en -reductie van gemeenten, is dat stroomgebruik buiten beschouwing wordt gelaten. Stroom valt onder de Europese handel in emissierechten, en kan alleen landelijk met beprijzing en subsidies beïnvloed worden. Hoezeer een gemeente zich ook inzet voor windturbines of zonnepanelen, die ijver zal niet terug te zien zijn in de eigen CO2-reductiecijfers.
Elektrificering is een ander verhaal. ‘Als ik bijvoorbeeld kijk naar de CO2-cijfers van de gemeente Amsterdam, dan is de sector mobiliteit erg belangrijk’, vertelt Olof van der Gaag. ‘Met emissievrije zones en met goede publieke laadinfrastructuur, kan een gemeente veel doen om het elektrisch rijden te bevorderen. Evenals het openbaar vervoer en de fiets, niet te vergeten. De elektrificatie doet wel een groot beroep op het elektriciteitsnet. Volgens berekeningen van netbeheerders moeten er 50.000 transformatorhuisjes bij komen. Daar moeten plekken voor worden gevonden, die van een vergunning moeten worden voorzien. Ook in vergunningverlening zit een grote rol voor de gemeente. Het vinden van plekken is een van de grootste remmingen op de versterking van het elektriciteitsnet, en dat is nou net een kerntaak van de gemeente.
‘Ook het afgeven van concessies aan laadpaalbedrijven is een belangrijke taak van gemeenten. Zij moeten met die concessies zorgen dat die laadpalen zo slim mogelijk worden benut, zodat ze een stimulans bevatten om in de daluren te laden en niet in de avondspits om zes uur.’
De politieke realiteit
Gijs Termeer: ‘Een reden voor mij om in dit project te stappen, is dat ik in gemeenten een structurele aanpak wil, met een planning en monitoring. Dit moet een klimaatplan zijn dat je jaarlijks checkt en minder gevoelig is voor de politieke realiteit, voor een gemeenteraad die er bij wijze van spreken doorheen fietst. Je hebt er ook niks aan als een klimaatplan gedragen wordt door één ambtenaar die toevallig een fantastisch idee heeft, waarna het plan instort als die ambtenaar naar een andere gemeente gaat. De vraag is hoe je het klimaatplan tot iets van de gemeentelijke organisatie maakt. In plaats van, wat je in het verleden wel eens zag, dat een wethouder alleen op de foto wil met een aantal zonnepanelen. Met name als het gaat om de energietransitie die dicht bij mensen komt, hebben gemeenten een enorme rol te spelen.’
Plaats als eerste een reactie
U moet ingelogd zijn om een reactie te kunnen plaatsen.