Elementverharding hergebruiken: zo geef je het stokje goed door

Bestratingsmaterialen hergebruiken? Of je nu ontwerper bent, aannemer of opdrachtgever: ieder heeft een belangrijke rol en taak te vervullen om hergebruik te kunnen realiseren. Waar begin je, als je bijvoorbeeld nog goede klinkers over hebt? Hoe zorg je dat materiaal een nieuw project vindt? En hoe zorg je voor gezonde en veilige werkomstandigheden? Het begint bij een andere manier van denken: “Circulariteit is als een estafette lopen.”

Stokje goed doorgeven

Om antwoord te geven op dit soort vragen en overheden de weg te wijzen, publiceerde Nationaal Platform Duurzame Wegverharding (NPDW) begin juni de Inspiratiegids Circulaire Bestrating. Samen met overheden, bedrijven en kennisinstellingen werkt NPDW aan duurzame wegen die langdurig in topconditie blijven voor intensief gebruik. Het platform verenigt alle partijen in de wegverhardingssector en werkt samen aan één geharmoniseerde aanpak. “Dit digitaal magazine staat vol met praktijkverhalen, strategieën en tips om elementverhardingen hoogwaardig te hergebruiken”, vertelt NPDW-programmamanager Karlijn Mol. “Van verhalen op de bouwplaats en het depot, tot aan een checklist voor het opzetten van een circulair bestratingsproject. De publicatie is gemaakt om ontwerpers, aannemers en gemeenten te helpen bij elk vraagstuk dat zij kunnen hebben als het gaat om hergebruik van bestrating.”

Waar begin je als opdrachtgever? “Realiseer je dat je met allerlei andere partijen in een keten opereert”, vertelt Sander Lubberhuizen, die in opdracht van NPDW de Inspiratiegids ontwikkelde en daarbij putte uit zijn jarenlange ervaring bij diverse gemeenten. “Circulariteit is als een estafette lopen. Of je nu assetmanager bent, projectleider of aannemer: in de keten hebben we allemaal een rol en taak. We proberen ons stokje goed door te geven. Maar als dit één partij niet lukt, dan struikelt de volgende en kom je niet of te laat over de finish. Dan heb je niets: geen medaille en geen hergebruik.”

Een goede inventarisatie

Een gewonnen race begint dan ook met een goede inventarisatie op locatie, een beoordeling van de kwaliteit van de bestaande bestrating. Sander: “Welke materialen heb je nu eigenlijk liggen, en vind je die nog geschikt om te hergebruiken?” Daarnaast is het belangrijk om te bepalen waar de materialen kunnen worden teruggeplaatst – als dit niet meer op de oorspronkelijke locatie kan. Sander: “Wat past daarbij wel of niet goed? Stenen die bijvoorbeeld uit de binnenstad vrijkomen, kun je vaak eenvoudig elders hergebruiken. Tegelijkertijd plaats je stenen uit een jaren tachtig woonwijk niet zo snel terug in de binnenstad. Want ook al is de steen kwalitatief nog in orde, hij zal wat meer versleten zijn en qua uiterlijk niet meer passen bij hoe we de binnenstad aantrekkelijk willen vormgeven.”

De volgende stap omvat het formuleren van circulaire ambities per projectfase, zo vroeg mogelijk. “Als beleidsambtenaar kun je aangeven dat een project circulair moet worden door het op te nemen in je plan van aanpak of in beleid. Tegelijkertijd kan dit voor een projectleider met weinig tijd lastig zijn. Het kost tijd, je moet dingen uitzoeken, je weet niet zeker of je de materialen hebt. Belangrijk is dan ook dat je ruimte biedt voor flexibiliteit. Begrijp welke belemmeringen er zijn en wat je kunt doen om ruimte - oftewel tijd - te creëren.”

Een depot kan uitkomst bieden. Hier kunnen materialen tijdelijk worden opgeslagen en gekoppeld aan een nieuw project. Sander: “Wel is het belangrijk dat je nadenkt over hoe je materialen registreert en opslaat, en hoe je het depot gaat managen. Je moet immers weten wat er in- en uitgaat. Iemand moet er zicht op hebben, er fysiek zijn. Daarnaast moet je ervoor zorgen dat materiaal niet blijft liggen, maar dat er daadwerkelijk een nieuw project voor wordt gevonden.”

Standaardisatie dankzij Puccini-methode

Mieke Berkhout, materialenmakelaar bij de gemeente Amsterdam, vertelt hoe de gemeente al haar bestratingsmaterialen hergebruikt: “We hebben in onze moederbestekken opgenomen dat alle vrijkomende materialen, met name straatbakstenen en betonstraatstenen, hergebruikt worden. Het is onze standaard werkwijze.” Alle betonstraatstenen die vrijkomen, worden opgeslagen om te worden gebruikt op andere plekken. Bijvoorbeeld bij tijdelijke bouw, in wegen of op sportterreinen.

Mieke: “Wij richten onze openbare ruimte in volgens de Puccini-methode [een ontwerprichtlijn die uniformiteit, eenvoud en duurzaamheid stimuleert, red]. Dit zorgt voor standaardisatie, omdat we altijd met dezelfde materialen werken. Zo kunnen we ons hergebruik verder doorvoeren: het biedt een mooie basis voor circulair werken.” Overigens heeft de gemeente nog niet al haar materialen gestandaardiseerd. Nog niet overal ligt dezelfde steen, waardoor niet alle stenen met elkaar gemengd kunnen worden. Voor straatbakstenen geldt bijvoorbeeld dat ze nu nog vaak worden teruggeplaatst in de straat waar ze oorspronkelijk lagen, omdat ze daar goed passen. Mieke: “Maar hierdoor kunnen we geen voorraden opbouwen van gebakken klinkers, dus op termijn willen we dit veranderen.”

Gezond en veilig werk stimuleren

Het is de bedoeling dat uiteindelijk alle betonstraatstenen en gebakken stenen in Amsterdam naar de verwerkingsfabriek gaan. Hier wordt besloten waar deze stenen naartoe gaan voor een tweede leven. Ook worden de stenen er op pallets gerangschikt, zodat ze machinaal kunnen worden teruggeplaatst. Zo kunnen stratenmakers hun werk veilig en duurzaam doen.

Opdrachtgevers zijn volgens de wet verplicht om op deze manier te zware belasting van de stratenmaker te voorkomen. Toch is nog niet iedere opdrachtgever zich hiervan bewust, vertelt Theo Noorlander van branchevereniging Straatwerk Nederland. “De Arbowet verplicht werkgevers om risico’s voor de gezondheid en veiligheid van werknemers te voorkomen. Dit geldt ook voor opdrachtgevers. Hoe voorkom je nu te zware belasting? Door machines in te zetten. Het uitgangspunt van de Arbeidsinspectie is dan ook dat zowel nieuwe als oude materialen die hergebruikt moeten worden, machinaal verwerkt moeten worden.”

In de praktijk gebeurt dit nog onvoldoende, constateert Theo: “Opdrachten worden vaak gegund op basis van de laagste prijs. Terwijl de kostprijs omhooggaat voor een aannemer die moet investeren in materieel en machines. Dit creëert een speelveld waar aannemers handmatig uitgevoerd werk blijven aanbieden omdat dit lagere prijzen oplevert, en een grotere kans om te winnen.” Het is dan ook belangrijk dat je als opdrachtgever weet wat je verplichtingen zijn. Hierover lees je meer op het Arboportaal. In de Inspiratiegids lees je meer over de laatste ontwikkelingen op het gebied van de wetgeving, en over hoe bijvoorbeeld robotisering het werk kan verlichten.

Neem contact op met anderen

Theo: “Daarnaast moet je er al vroeg in de ontwerpfase rekening mee houden dat materiaal machinaal verwerkt moet worden, dus dat het project veilig en gezond kan worden uitgevoerd. Kan dit niet? Dan moet je je ontwerp aanpassen en materialen gebruiken die wel geschikt zijn voor machinale verwerking.” Al is er vaak meer mogelijk dan je denkt. Theo adviseert dan ook om eens contact op te nemen met verschillende aannemers, leveranciers van machines, gemeenten of brancheverenigingen. “Overleg wat er kan met de materialen die je hebt. Overweeg contact op te nemen met een gemeente elders in het land. Hoe pakken jullie dit aan? In veel gevallen blijkt dat een project alsnog uitgevoerd kan worden.”

Weten hoe je het stokje doorgeeft

Of je nu opdrachtgever, aannemer of ontwerper bent: Karlijn raadt iedereen aan om de Inspiratiegids te lezen. “De combinatie van realistische achtergrondverhalen en praktische stappenplannen biedt concrete handvatten om aan de slag gaan met circulaire bestrating.” Daarnaast helpt de gids je bewust te worden van jouw plek in de keten, en welke verantwoordelijkheden hierbij horen. Karlijn: “Je komt erachter wat je als loper in die estafetterace moet doen om het stokje goed over te dragen aan de volgende.”

Bovenste rij: Theo Noorlander (l), Mieke Berkhout (r)
Onderste rij: Karlijn Mol (l), Sander Lubberhuizen (r)