Bodemenergie: de betrouwbare en efficiënte motor achter succesvolle warmteprogramma’s

Nederlandse gemeenten werken volop aan de warmteprogramma’s. Daarin leggen ze vast welke buurten overgaan van aardgas op duurzamere warmtebronnen, wanneer en hoe. Eind 2026 moeten de warmteprogramma’s zijn vastgesteld, en per 2027 zijn ze verplicht.

Onder regie van de overheid moeten eigenaren van woningen en gebouwen de komende jaren overstappen op duurzame alternatieven. Dat vraagt maatwerk, waarvoor verschillende warmtetechnieken ter beschikking staan. En het mooie is, een belangrijk deel van de oplossing ligt letterlijk onder onze voeten: bodemenergie.

Bewezen techniek in de warmtetransitie

Bodemenergie – ofwel het gebruik van warmte en koude uit de bodem voor het verwarmen en koelen van gebouwen – is niet nieuw maar een bewezen techniek. In ons land zijn meer dan honderdduizend systemen in gebruik, voor het verwarmen en koelen van woonwijken tot ziekenhuizen, en van scholen tot gemeentehuizen. Toch ligt er nog een groot potentieel voor het benutten van bodemenergie in de warmtetransitie. Waarbij bodemenergie zowel kan worden toegepast in individuele als collectieve oplossingen.

Bodemenergie is duurzaam, betrouwbaar en efficiënt. En wordt al meer dan 25 jaar ingezet voor het verduurzamen van de gebouwde omgeving (o.a. in combinatie met de all-electric warmtepomp, zonnepanelen en warmtenetten). De kern is dat bodemenergie flexibel inspeelt op pieken en dalen in de vraag naar warmte en koude. Met de mogelijkheid om warmte en koude tijdelijk op te slaan voor later gebruik. Dat is precies de veerkracht die nodig is, om vraag en aanbod bij elkaar te brengen.

Netvriendelijk en inpasbaar

Bodemenergiesystemen vragen een zeer beperkt vermogen van het elektriciteitsnet; ook bij pieksituaties (zoals bij koud weer). Bodemenergie biedt dus kansen in gebieden met netcongestie om zeer efficiënt met het beschikbare vermogen om te gaan. In combinatie met een warmtepomp kan bodemenergie met 1 kW elektrische energie (en 4 kW thermische energie uit de bodem) wel 5 kW thermische energie leveren aan een gebouw. Deze efficiëntie is gunstig als je netbewust wilt bouwen en renoveren. Bovendien is bodemenergie lokaal beschikbaar, stil in gebruik en bijna onzichtbaar in de openbare ruimte – eigenschappen die helpen bij de inpassing in stedelijke gebieden.

Ook biedt bodemenergie een belangrijke opslagfunctie voor warmte en koude voor toekomstig gebruik, in de vorm van thermische seizoensopslag. Deze toepassing wordt benut bij collectieve warmtenetten, en is bijvoorbeeld ook zeer geschikt voor toepassing in mini-warmtenetten en/of ZLT-netten (zeer lage temperatuur).

Een kans voor overheden

Via de warmteprogramma’s kunnen gemeenten aan hun bewoners en gebouweigenaren een duidelijk handelingsperspectief geven op vragen als: Komt er binnen afzienbare tijd een collectief warmtenet? Welke ruimte wordt er geboden met betrekking tot eigen initiatief voor individuele of collectieve oplossingen, zoals met bodemenergie? Juist overheden kunnen hierin het verschil maken. Als eigenaar van maatschappelijk vastgoed, als regisseur van de ruimtelijke ordening én als aanjager van de energietransitie.

Door energie uit de ondergrond mee te nemen in hun omgevingsvisie en -plannen, kunnen gemeenten vanuit de Omgevingswet ruimte bieden aan nieuwe initiatieven. Het biedt kansen om bodemenergie strategisch in te passen bij gebiedsontwikkeling, woningbouw en de verduurzaming van maatschappelijk vastgoed. Maar dan moeten we die kansen wel actief benutten, waarbij een goede samenwerking tussen overheden en marktpartijen cruciaal is.