De Staatscommissie tegen Discriminatie en Racisme pleit in haar nieuwe rapport voor invoering van een gelijkheidsplicht voor alle publieke taken van overheidsinstanties. Die invoering kan het best stapsgewijs. Bij het woord ‘plicht’ gaat iedereen altijd meteen in de weerstand, weet voorzitter Joyce Sylvester. ‘Het past goed in de Nederlandse volksaard om het stapje voor stapje te doen.’
‘Gelijke behandeling gaat over iedereen’
De Staatscommissie tegen Discriminatie en Racisme pleit voor een gelijkheidsplicht voor alle publieke taken van overheidsinstanties.
Het rapport ‘Gelijkheidsplicht Publieke Sector: naar wettelijke verankering van een proactieve aanpak van discriminatie door de overheid’ volgt op een eerder briefadvies van de commissie richting het kabinet. Daarin sprak Sylvester al uitgebreid over het onderwerp en de achtergrond ervan. Nu kan ze dieper ingaan op de drie mogelijke varianten van een wettelijke gelijkheidsplicht, gebaseerd op de bouwstenen: regelen, verantwoorden en toezien.
De vorige keer spraken we elkaar over het briefadvies aan het kabinet. Nu is het daar een beetje een zooitje geweest de afgelopen tijd, maar is daar nog reactie op gekomen?
‘Informeel zijn er wel reacties op gekomen. Gemeenten, mensen uit het veld, een aantal organisaties en enkele politici hebben heel enthousiast gereageerd op ons voorstel. Ze noemen het concreet en ze snappen het ook. Artikel 1 van de Grondwet kent iedereen, maar dat er een verplichting voor gelijke behandeling aan vastzit, is vaak niet bekend. Ze vinden het goed dat het punt gelijke behandeling nu duidelijk wordt benadrukt en ook serieus wordt aangepakt. Nu heeft driekwart van de gemeenten geen antidiscriminatiebeleid. Dan kan je weinig beginnen als ambtenaar. Nu kan de overheid nog niet altijd worden aangesproken op discriminatie. Het beleid is nu nog versnipperd en niet coherent. Door de invoering van de gelijkheidsplicht komt er een strikje omheen. De kabinetsreactie laat nog op zich wachten. Maar ik vind de reacties vanuit de samenleving, organisaties, gemeenten en politieke partijen vooral belangrijk. Dat is een opsteker en dat maakt het sluitend. Er is naar aanleiding van ons briefadvies ook een motie ingediend voor de invoering van een wettelijke gelijkheidsplicht door Tweede Kamerleden Don Ceder (CU) en Raoul White (GL-PvdA).’
Voor Nederland presenteert de staatscommissie drie mogelijke varianten van een wettelijke gelijkheidsplicht, gebaseerd op de bouwstenen regelen, verantwoorden en toezien. Deze varianten lopen op in ambitie en juridische verplichtingen. Laten we ze even doornemen. Allereerst de ‘lichte variant’, gericht op bewustwording, zelfevaluatie en stimuleren van beleid. Wat behelst dat?
‘We moeten richting een gelijkheidsplicht, zoals die al bestaat in Verenigd Koninkrijk en Ierland. Dat heeft veel voeten in de aarde. Je hebt een organisatie nodig die het trekt en een organisatie die toeziet, kennis, middelen. Dat moet stapje voor stapje. Bij het woord “plicht” gaat men meteen in de weerstand. Het past goed bij de Nederlandse volksaard om het stapje voor stapje te doen. Met de basisvariant willen we eerst stimuleren tot actie. Instanties kunnen bijvoorbeeld gegevens verzamelen over gelijkheid en nagaan welke maatregelen in hun organisatie nodig zijn om discriminatie te voorkomen. Het antidiscriminatiebeleid moet bij alle overheidsorganisaties worden ontwikkeld, zodat het meer wordt dan een kwart. Men moet zich ervan bewust zijn dat men meer moet doen op discriminatie. Neem de ruimte om verder te gaan en de organisatie in bredere zin bewust te maken en te ontwikkelen.’
Je wordt erop aangesproken als je er te weinig aan doet en krijgt complimenten als je het goed doet
De middenvariant noemt verplicht antidiscriminatiebeleid en mogelijkheden voor interventie. Wat moet daarvoor gebeuren?
‘Bij deze variant wordt het wettelijk. Je moet de wet volgen, want anders word je aangesproken. Vergelijk het met de wetgeving rond de instroom van mensen met een beperking in het arbeidsproces. Dat was eerst een verzoek, nu een verplichting. Je wordt erop aangesproken als je er te weinig aan doet en krijgt complimenten als je het goed doet. Denk bijvoorbeeld ook aan het vrouwenquotum. Een organisatie gaat langs bedrijven om daarop te controleren.’
En dan is er de uitgebreide variant met informatie- en rapportageplichten en extern toezicht. Wat is daarvoor nodig?
‘Dat gaat over publieke verantwoording afleggen door periodiek te rapporteren. Daar kun je als burger op rekenen. Het is dan ook mogelijk om trends waar te nemen en er is een vinger aan de pols. Er komt een onafhankelijke autoriteit die gaat toezien. Je kunt cijfers verzamelen en rapportages lezen over hoe organisaties bezig zijn met de aanpak van discriminatie en met gelijke behandeling. Nu gebeurt dat nog mondjesmaat. De overheid is hierin versnipperd, vrijblijvend, reactief. Wij willen dat het proactief wordt, onderdeel van samenleving.’
Jullie schrijven dat als de lichte variant niet voldoende effectief blijkt, kan worden overgegaan naar de middenvariant. Dan lijkt het alsof de volgende stap niet hoeft.
‘Nee, als de eerste variant goed werkt, heb je al een stevige bodem voor de volgende stap. Die stap is dan kleiner. Als je nu geen beleid hebt en dan wordt het wettelijk verplicht, dan heb je veel meer te doen. Het is nu nog verleiden. Organisaties die nu anticiperen, die pakken het aan, de first movers. Die hebben een eigen intrinsieke motivatie. De achterblijvers zullen later grotere stappen moeten maken.’
In Nederland heeft iedereen direct of indirect met discriminatie te maken.
Wanneer is het dan voldoende effectief? Wie bepaalt dat?
‘Er worden discriminatiecijfers bijgehouden en rapportages met publicaties gemaakt. Men wordt alert op het onderwerp. Als er meer vraag naar dit beleid komt, en dat zien we nu al, dan komt er een kantelpunt. Dan volgt de wettelijke verankering. Eerst zal de samenleving er meer op duwen. Mensen hebben het er meer over. Het wordt steeds belangrijker. Men vraagt: hoe kan het dat overheid zelf niet discriminatie bestrijdt en gelijke kansen biedt?’
We leven in gepolariseerde tijden. Gaan politici dit niet aangrijpen om er juist op af te geven?
‘Het is een plicht. Als men wil dat inwoners de overheid serieus nemen, dan zorgen ze ervoor dat ze het adequaat en effectief uitvoeren. De overheid is van ons allemaal, ondanks al die meningen. De overheid moet proactief zijn en het goede voorbeeld geven. Het gaat naast discriminatiebestrijding om het bevorderen van gelijke kansen. Belangrijk is dat het over alles in artikel 1 gaat: gender, mensen met een beperking, leeftijd, religie, etniciteit. Mensen denken vaak alleen aan etniciteit. Gelijke behandeling en kansen gaat over het toegang geven van veel mensen. Niet enkel kleine groepjes. In Nederland heeft iedereen direct of indirect met discriminatie te maken. Daarom is het zo belangrijk dat het wettelijk kader er komt.’
Wat doet de commissie in de tussentijd?
‘Wij geven dit advies op verzoek van de Tweede Kamer. Bij de verankering gaat het erom welke organisatie erop gaat toezien. Wij zijn een tijdelijke commissie die bestaat tot 2026. We jagen nu aan, maar willen de zaadjes wel verder opkweken. De Tweede Kamer is nauw betrokken. Er ligt dus al een motie en binnenkort is er een commissiedebat. Er zijn Kamerleden die hun werk consciëntieus doen. Die kijken naar toezeggingen. Ik heb er het volste vertrouwen in dat het werk van de commissie zijn weg vindt. In december volgt nog een bundel met preadviezen en in mei 2026 komen we met een eindrapport waarin we onze belangrijkste inzichten en adviezen bundelen.’
Plaats als eerste een reactie
U moet ingelogd zijn om een reactie te kunnen plaatsen.