Oud-wethouder Zederik: fusie Vijfheerenlanden onderzoeken

‘Technisch failliet’ is de gemeente Vijfheerenlanden sinds zij na de zaak-Niemans Beton 92 miljoen euro moest ophoesten. Dat vindt Wim Mulckhuijse, oud-wethouder van de gemeente Zederik, dat is opgegaan in Vijfheerenlanden. Mulckhuijse was betrokken bij de gemeentelijke fusie en beweert dat de provincie Utrecht destijds heeft toegezegd om (een deel van) de schadeclaim op zich te nemen.

U beweert nogal wat. De provincie zei voor de kosten van de Niemans-zaak te willen opdraaien of wekte die verwachting. Hoe ging dat dan?

‘Ik zat er in de jaren 2015-2017 dichtbij als wethouder van Zederik en stuurgroep-lid voor de vorming van de nieuwe gemeente. Daarin zaten de (waarnemend) burgemeesters van Leerdam, Vianen en Zederik en van elke gemeente een wethouder. Er waren verschillende overleggen in verschillende samenstellingen. Daarin heeft de provincie de verwachting gewekt een bijdrage te leveren als de schadeclaim hoger dan 12 miljoen euro zou zijn. Het is erg dom geweest dat we daarover niet een overeenkomst hebben ondertekend. Ik heb een Woo-verzoek ingediend om stukken in te zien uit die tijd in de hoop daarin aanknopingspunten te vinden dat die verwachtingen inderdaad zijn gewekt. De drie gemeenten moesten uit de (wettelijke) gemeenschappelijke regeling treden, omdat Leerdam en Zederik overgingen van de provincie Zuid Holland naar de provincie Utrecht. Daar kwamen extra kosten bij kijken en daar hebben de provincie Utrecht en het rijk wel een bijdrage in geleverd. Dat ging om enkele miljoenen euro’s.’

Bent u de enige die nog weet van de toezegging van de provincie?

‘Ik ben de enige oud-bestuurder die erover naar buiten treedt. Daar heb ik verschillende redenen voor. De gemeente kan door de ontstane slechte financiële positie de komende jaren geen ambities meer realiseren. De woonlasten gaan omhoog. Ik doe een poging deze toezegging boven water te krijgen in het belang van de inwoners, ondernemers, verenigingen, kortom de gemeenschap. Maar ik zie dat liever gebeuren door de gemeente zelf. Sjors Fröhlich, onze eerste burgemeester van de nieuwe gemeente Vijfheerenlanden, en niet betrokken bij het fusieproces, staat in dienst van de provincie Utrecht. Die zei toen de rekening van 92 miljoen binnenviel: niet meer terugkijken, woonlasten gaan niet omhoog en de bewoners zullen er niets van merken. Andere (ex)bestuurders kunnen worden benaderd, maar eerst heb ik de stukken opgevraagd. Er kan nog maanden overheen gaan, maar als ik krijg wat ik vraag, dan kan ik in één dag vaststellen of er iets over is opgeschreven.’

Volgens u is de gemeente nu ‘technisch failliet’. Wat betekent dat?

‘Dat de gemeenteraad naar huis kan, want ze kunnen hun ambities niet realiseren. Er is een hoge schuld en een lagere rijksbijdrage, wat niet is te dekken uit de meerjarenbegroting. Er is bijvoorbeeld een ambitie voor een rondweg in Lexmond en Nieuwland. De provincie zegt daaraan een financiële bijdrage te kunnen geven, maar dan wel onder de voorwaarde dat Vijfheerenlanden zelf ook via co-financiering geld moet inleggen. Dat zal niet gaan bij een ongewijzigde slechte financiële positie van Vijfheerenlanden. De enige manier om lucht te krijgen is door de druk op de provincie Utrecht op te voeren over de situatie die is gepasseerd. Dat zou de nieuwe gemeenteraad moeten doen.’

Ik voelde een enorme druk van CDA en VVD om in te stemmen met de fusie

Waarom komt u hier nu pas mee?

‘Ik begon in april 2014 als wethouder. Er is een aantal bijeenkomsten geweest zoals de presentatie van Ernst&Young (EY, WB) over hun bevindingen over de financiële positie van gemeente Vianen en van Deloitte over hun bevindingen over Leerdam en Zederik. Het risico ‘Niemans Beton’ is steeds als pro memorie gepresenteerd waarbij op momenten van presentaties, zoals aan de gemeenteraden, voor hun niet bekend was dat EY ook de accountant/adviseur van Niemans was. De gemeente Vianen had 12 miljoen vastgezet voor de Niemans-claim en dat zou voldoende zijn. Daarmee zou ook vanuit Vianen er geen financiële belemmering voor de fusie zijn. Ik voelde een enorme druk van CDA en VVD om in te stemmen met de fusie. “Houd je mond of stap op” was eigenlijk het devies. Vraag is of de beslissing om te fuseren in 2015 is genomen op basis van onjuiste, ontijdige, of onvolledige informatie. Als dat zo is, zou de fusie eigenlijk moeten worden teruggedraaid. De uitspraak in de Niemans-zaak was in december 2020. Een paar maanden later heb ik een eerste interview gedaan met Het Kontakt Alblasserwaard over dit onderwerp.’

U had meer verwacht van het rekenkameronderzoek dat daarna is gedaan?

‘Ja, maar dat rekenkameronderzoek is een open deur aan bevindingen en aanbevelingen. Ik ben er voor geïnterviewd, maar er is niets mee gedaan. De onderzoekers kwamen zelf met de vraag of bekend was dat EY ook adviseur van Niemans Beton was tijdens hun financieel onderzoek bij de gemeente Vianen. Dat verbaasde hen. Niets is daarover in het rekenkamerrapport aan de orde gekomen. Wat mij weer triggerde na te gaan hoe dit is gelopen, onder andere via mijn Woo-verzoek.’

En u wilt dus eigenlijk aanvullend onderzoek van het college en de gemeenteraad?

‘Ja, maar tot nu toe doen ze dat niet. De mensen begrijpen het niet. Het was een geluk voor de gemeente dat de Eneco-aandelen werden verkocht. Dat bedrag konden ze meteen uitgeven aan de claim. Er kwam ook een deel uit “bestemmingsreserves” en er is een groot bedrag geleend. Daarmee is Vijfheerenlanden een van de gemeenten met de hoogste schuld ten opzichte van het eigen vermogen.’

Lange tijd tijdens het fusieproces hebben de provincies Utrecht en Zuid-Holland geknokt om de nieuwe gemeente Vijfheerenlanden binnen te hengelen

U heeft spijt dat u destijds niet heeft doorgedrukt en laten vastleggen dat bij een fusie de provincie Utrecht ook de kosten voor Niemans zou betalen. Maar als dat niet vastligt, hoeft de provincie toch ook niet te betalen? Op welke gronden vindt u dat de provincie dat toch moet doen?

‘Ik vraag de documenten op in de hoop dat er wel een belofte is gedaan die is vastgelegd, ook over de rol van EY. De provincie Zuid-Holland heeft voor het fusieproces nauwelijks aandacht gehad voor Zederik. Bij de fusie kwamen we opeens wel ruim aan bod bij die provincie. Lange tijd tijdens het fusieproces hebben de provincies Utrecht en Zuid-Holland geknokt om de nieuwe gemeente Vijfheerenlanden binnen te hengelen. In die periode boden beide provincies veel, ook op financieel gebied. Ik ben bij die sferen en aantal van die gesprekken geweest. Het is onbegrijpelijk dat als er een kleine opening zou zijn dat de claim zou worden betaald, daar dan niet op is ingezet. De provincie Utrecht heeft circa 200 miljoen eigen vermogen en 300 miljoen bestemmingsreserves. Ruimte zat om Vijfheerenlanden financieel te compenseren en zo meer bestaansrecht te geven om wel ambities voor de samenleving te realiseren. Bij EY valt ook wat te halen. En bij het rijk. Dan kunnen we verder met de gemeente, want anders gaan we op slot. Alleen heeft de gemeenteraad dat nog steeds niet door.’

U bekritiseert de rol van EY die accountant/adviseur was van Niemans én accountant van Zederik en Leerdam. Denkt u dat die dubbelrol invloed had op de beoordeling van Vianen door EY?

‘Ik focus op EY, omdat die dubbelrol niet kan volgens de wet- en regelgeving accountancy. Ik roerde dit eerder aan in een interview met Het Kontakt Alblasserwaard, waarop burgemeester Fröhlich daar invloed heeft uitgeoefend over de alinea over EY. Ik ga nog jaarrekeningen van Niemans Beton opvragen bij de Kamer van Koophandel.’