Onduidelijkheid over gemeentefonds krenkt ambities

Gemeenten zijn vorig jaar terughoudend geweest met het doen van uitgaven en het aannemen van nieuw personeel. Hoewel dat heeft geleid tot een gezamenlijk positief resultaat van bijna 2 miljard euro, waar een exploitatietekort van 600 miljoen werd verwacht, heeft het er ook voor gezorgd dat 89 procent van de gemeenten aangeeft dat de ambities uit de begroting niet zijn waargemaakt.

Integraal overzicht

Dat blijkt uit het rapport Integraal Overzicht Financiën Gemeenten 2025, dat maandag gepubliceerd werd door het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK). Het ontbreekt aan uitvoeringskracht. Gemeenten geven personeelstekort als voornaamste reden dat de ambities niet zijn waargemaakt. Ook wordt vaak gewezen naar afhankelijkheid van derde partijen, zoals zorgaanbieders. Gebrek aan expertise wordt ten slotte ook vaak genoemd.

Personeelstekorten

Gemeenten kampen met forse personeelstekorten. Bij slechts 6 procent van de gemeenten was de bezetting in 2024 volledig ingevuld; 50 procent had tot 5 procent van de bezetting niet ingevuld. Bij 28 procent was tussen de 5 en 10 procent van de bezetting niet ingevuld en bij de resterende 15 procent was meer dan 10 procent van de plekken niet ingevuld.

Vacatures

Ondanks de personeelstekorten daalde het aantal vacatures dat door gemeenten werd geplaats. In het eerste kwartaal van vorig jaar met ongeveer 16 procent ten opzichte van een jaar eerder, zo schrijft het ministerie op basis van cijfers van het A&O Fonds Gemeenten. Inmiddels weten we na een nieuwe vacaturemonitor door datzelfde A&O Fonds dat de daling zich doorzet in 2025. Het aantal vacatures daalde in het eerste deel van dit jaar zelfs met bijna 40 procent.

Terughoudendheid

Dat lijkt tegenstrijdig, aangezien gemeenten te weinig personeel hebben, maar volgens het A&O Fonds is er vanwege het ravijnjaar terughoudendheid ontstaan bij het aantrekken van nieuw personeel. Het gebrek aan bezetting zorgt voor problemen bij invulling van reguliere activiteiten en tot vertraging van investeringen. Overigens steeg de totale bezetting bij gemeenten wel met ongeveer 5 procent, ‘alleen niet zo hard als waar taken en ambities om vragen’, aldus BZK.

Onduidelijkheid over gemeentefonds

Niet alleen de personeelstekorten hebben ervoor gezorgd dat de ambities van gemeenten niet zijn gehaald. Ook de invoering van de nieuwe financieringssystematiek voor het gemeentefonds heeft voor onduidelijkheid gezorgd, waardoor gemeenten investeringen hebben uitgesteld. Ten slotte is het al langere tijd een probleem dat gemeenten pas laat in het jaar middelen vanuit het rijk krijgen, waardoor die niet meer kunnen worden uitgegeven. Het resultaat van de jaarrekening lijkt hierdoor positiever, maar de middelen zullen het volgende jaar toch nog moeten worden uitgegeven.

Patroon zet door

Al met al zet zich op deze manier een patroon door dat al sinds 2020 bestaat. Namelijk dat gemeenten tekorten begroten, maar uiteindelijk aan het einde van het jaar toch een overschot hebben. Sinds 2020 is daardoor het eigen vermogen van alle gemeenten samen met ruim 30 procent gestegen. Overigens is het aantal gemeenten met een tekort dit jaar wel een stuk hoger dan vorig jaar (74 ten opzichte van 25 een jaar geleden), maar dit aantal fluctueert erg door de tijd heen. Slechts 10 gemeenten had in 2024 voor het derde jaar op rij een exploitatietekort.