Participatiewet in Balans

De Participatiewet staat aan de vooravond van ingrijpende veranderingen. Waar jarenlang het naleven van regels centraal stond, schuift de focus nu naar een benadering die ruimte biedt voor de mens achter het dossier. Volgens Roberto Reali, trainer bij Wyzer Academie, is dit geen kleine aanpassing: “We zitten midden in een cultuurverandering. En dat vraagt om lef, reflectie en samenwerking.”

Spoor 1, 2 en 3: het grote plaatje

De herziening van de Participatiewet verloopt in drie sporen, die elk een eigen tempo en inhoud kennen, maar sterk met elkaar samenhangen.

• Spoor 1 zijn de eerste concrete wetswijzigingen, die naar verwachting op 1 januari 2026 (gefaseerd) ingaan, met een overgangstermijn tot 1 januari 2027. Deze wijzigingen moeten de basis leggen voor de grote veranderingen die volgen.
• Spoor 2 is een langduriger traject, waarin het hele sociale zekerheidsstelsel wordt herzien – inclusief WIA en toeslagen. “Dat is echt een systeemverandering,” aldus Roberto. “Daar kijken we naar een termijn van minstens vijf jaar.”
• Spoor 3 is misschien wel de meest voelbare: het gaat om de houding van professionals. “Mensgericht werken is niet iets wat je in een beleidsregel vangt. Het gaat over hoe je kijkt naar inwoners, en of je bereid bent om verder te kijken dan alleen het juridisch kader.”

Wat opvalt, is dat spoor 1 en 3 inmiddels samenvallen. Roberto: “We merken dat de praktijk ons al heeft ingehaald. De manier waarop we met inwoners omgaan verandert nu al – en dat moet ook. Want spoor 1 vereist eigenlijk al een andere houding.”

Wat verandert er concreet in 2026?

De wijzigingen per 1 januari 2026 zijn gericht op het vereenvoudigen van de uitvoering én het versterken van de positie van de inwoner. De rode draad:

• Duidelijkere regels – zodat inwoners beter begrijpen waar ze aan toe zijn.
• Makkelijker uitvoerbaar – voor professionals, met meer ruimte voor maatwerk.
• Evenrediger beleid – waarbij de gevolgen voor de inwoner zwaarder meewegen.
• Later volgt nog een wijziging in de handhaving – deze komt pas na 2026 aan bod, maar ook daar staat het herstel van vertrouwen centraal.

Je kunt het samenvatten als: minder vanuit wantrouwen, meer vanuit vertrouwen. In plaats van alles tot in de puntjes bewijzen, mag je als gemeente nu ook denken: dit plan van de inwoner is goed doordacht – laten we het ondersteunen.”

Bekijk hier een volledig overzicht van de wetswijzigingen.

Wat betekent dit voor de uitvoering?

De veranderingen raken niet alleen beleid, maar ook de dagelijkse praktijk van uitvoerders. “Je kunt niet meer alleen maar denken: ik voer de wet uit en verder niks,” stelt Roberto. “We moeten als professionals de stap maken naar dienstverlenend werken. Dat betekent: meedenken, uitleggen, reflecteren.”

Hij vervolgt: “We zijn allemaal op een ontdekkingstocht. Spoor 3 – mensgericht werken – is niet iets wat je in één keer verandert. Het is een reis. Dat geldt voor consulenten, maar net zo goed voor beleidsadviseurs en uitkeringsadministratie.”

In de uitvoering betekent dat onder meer:

• Meer integraal werken
• Meer ruimte voor maatwerk
• Meer regie voor de inwoner – vertrouwen geven waar dat kan.
• Empathische vaardigheden worden net zo belangrijk als wetkennis.
• Training: Participatiewet in Balans

Bij Wyzer Academie speelt deze verandering een centrale rol. Roberto heeft samen met andere collega’s de training Participatiewet in Balans ontwikkeld, speciaal voor deze fase van de transitie.

“Wat we in de training doen, is het koppelen van de juridische wijzigingen van spoor 1 aan de praktische vaardigheden die spoor 3 vraagt,” legt hij uit. “We werken met praktijkvoorbeelden, dilemma’s en veel ruimte voor reflectie. Het doel is dat mensen niet alleen weten wat er verandert, maar ook hoe ze dat vertalen naar hun eigen werk.”

Ontdekkingstocht

De Participatiewet in Balans vraagt duidelijk om een cultuurverandering. Roberto: “Het vraagt moed. Want veranderen doe je niet van de ene op de andere dag. Je gaat situaties tegenkomen waarin je moet kiezen: volg ik de regel, of kijk ik wat in dit geval rechtvaardig is? Dat is spannend – maar noodzakelijk.”

Hij geeft aan dat het vooral belangrijk is om met elkaar in gesprek te blijven. “We zijn allemaal op ontdekkingstocht hoe we Spoor 3 gaan vormgeven. Zie het als een reis. Vraag je collega’s: waarom doe jij het zo? Daag elkaar uit. Blijf nieuwsgierig. En vraag jezelf steeds af waarom je keuzes maakt? Is dit nog wel in het belang van de inwoner?”