Wat is indicatorisme?

Indicators zijn overal. Of het nu gaat om inwonerstevredenheid, ervaren veiligheid of de financiële positie van een gemeente, door het meten en rapporteren van indicatoren proberen we grip te krijgen op complexe thema's. Maar waar moet je nu op letten als je indicators opstelt, en hoe gebruik je indicators op een opbouwende manier?

Dr. Berend van der Kolk is hoofddocent bij de Certified Public Controller (CPC) opleiding aan de VU Amsterdam. In het kernvak Management Control behandelt hij bovenstaande vragen elk jaar met een gemotiveerde groep studenten uit de hele publieke sector. Van der Kolk: "Indicators kunnen iets wat erg complex is toch behapbaar maken. Ze kunnen helpen verantwoording af te leggen, voortgang te communiceren of patronen te analyseren. Aan de hand van praktijkvoorbeelden bespreken we de voordelen van indicators, maar ook de risico's ervan."

Indicatorisme

Een van die risico's is indicatorisme: een doorgeslagen gerichtheid op het verbeteren van een indicator, terwijl het onderliggende doel uit het oog wordt verloren. Dit begrip ontwikkelde Van der Kolk in zijn boek De Meetmaatschappij. Een voorbeeld van indicatorisme is dat medewerkers hun targets proberen te halen door minder strikt te zijn met procedures, of dat managers taken die niet door een indicator (kunnen) worden gemeten, links laten liggen. Dit kan niet alleen grote schade toebrengen aan organisaties, maar ook aan de maatschappij.

"Om die reden besteden we in het vak Management Control van de CPC-opleiding, die ook als losse modules is te volgen, veel aandacht aan indicatorisme en de oorzaken ervan." stelt Van der Kolk. "Tijdens een aantal sessies behandelen we recente voorbeelden uit de hele publieke sector en verkennen we hoe het beter kan."

Waar moet je op letten bij de inzet van indicatoren?

Van der Kolk: "In de theorie onderscheiden we het ontwerp en het gebruik van indicators. Bij het ontwerp is het belangrijk dat medewerkers met verschillende taken en perspectieven samen (!) het gesprek aangaan en indicators ontwikkelen, terwijl eerst helder wordt afgesproken wat het doel van de indicators wordt. Ook is transparantie van groot belang: waar komen de cijfers vandaan, hoe worden ze gemeten?"

"Bij het gebruik van indicators kan je verschillende keuzes maken: wil je ze inzetten om verantwoording af te leggen, of iemand op af te rekenen? Of wil je juist ze gebruiken om iets te leren? In een recent onderzoek vonden we dat het ertoe doet hóe indicators worden gebruikt. Een 'leergericht' gebruik kan bijvoorbeeld zowel bijdragen aan de kwaliteit van de dienstverlening als aan de positieve werkcultuur."

Blijf kritisch

Van der Kolk: "Hoe je indicators ook ontwerpt of gebruikt, een kritische houding is essentieel. Indicators kunnen behulpzaam zijn en maken vergelijkingen mogelijk, maar de creatie ervan gaat altijd gepaard met subjectieve meetkeuzes en een reductie van complexiteit. Als iedereen die indicators ontwerpt, gebruikt of interpreteert dat beseft, kunnen veel problemen worden voorkomen."

Auteur kennisbijdrage: Dr. Berend van der Kolk, universitair hoofddocent management accounting aan de Vrije Universiteit Amsterdam en auteur van het boek De Meetmaatschappij.