Handhaving en toezicht door Huis voor Klokkenluiders

Het Huis voor Klokkenluiders krijgt toezichts- en handhavingstaken op twee onderdelen uit de Wet bescherming klokkenluiders (Wbk), namelijk de verplichte meldregeling en informatieplicht voor grotere organisaties en de identiteitsbescherming van melders. Het Huis mag nog geen sancties opleggen als het benadelingsverbod wordt overtreden.

Juridisch houdbaar en uitvoerbaar

Dat schrijft demissionair minister Judith Uitermark van BZK aan de Tweede Kamer in een lange brief over de stand van zaken in het klokkenluidersdossier. De minister wil wel dat het vraagstuk rond toezicht en handhaving juridisch moet kloppen en uitvoerbaar moet zijn. Ze wil onderzoeken wat ervoor nodig is om het Huis goed op bestuursrechtelijke toezichts- en handhavingstaken toe te rusten. Omdat melders bij ervaren benadeling al gratis mediation of juridische bijstand kunnen krijgen via de Raad voor Rechtsbijstand wil de minister eerst de effecten daarvan afwachten om te zien of bestuursrechtelijke handhaving op het benadelingsverbod via wetgeving van toegevoegde waarde kan zijn. ‘In ieder geval zal de wet moeten worden aangepast.’

Stap in goede richting

‘Dit is een stap in de goede richting’, reageert Wilbert Tomesen, voorzitter Huis voor Klokkenluiders, op het voornemen van de minister. Een goede en goed nageleefde meldregeling is volgens hem de beste bescherming van melders van misstanden. ‘Als werknemers veilig kunnen melden en de zekerheid hebben dat een melding respectvol en voorspelbaar wordt opgepakt, begint succesvolle tegenspraak.’ Ook kan een goede meldregeling voorkomen dat klokkenluiders benadeeld worden. ‘Het is voor melders van misstanden bovendien vaak essentieel dat hun identiteit verborgen wordt gehouden.’

Kwart heeft geen interne meldprocedure

Organisaties met meer dan 50 werknemers zijn al sinds 2016 verplicht om een interne meldregeling te hebben. Uit de recente Werkgevers Enquête Arbeid (WEA) blijkt dat ruim een kwart (26 procent) van de werkgevers, die meewerkten aan de enquête, nog geen interne procedure heeft voor het melden van misstanden of niet bekend is met de Wbk. Tomesen laat weten dat van de honderden adviesverzoekers die zich jaarlijks bij het Huis melden, zij vaak horen dat ze niet weten of er een meldregeling binnen de eigen organisatie is. ‘We zijn daarom blij dat we als Huis voor Klokkenluiders toezicht zouden kunnen gaan houden op de verplichte meldregeling, werkgevers daarbij met preventie en kennis kunnen ondersteunen en dat door handhaving eventueel kunnen afdwingen.’

EU vraagt om sanctionering

Het Huis vindt dat het ‘tanden’ nodig heeft om de bescherming van klokkenluiders in Nederland te verbeteren, parafraseert Uitermark het Huis in haar brief. Maar op het vlak van sanctionering geeft zij die het Huis niet, omdat onderzoek van Pro Facto aantoonde dat dit juridisch ‘niet houdbaar’ is. Van de klokkenluiders, die zich melden bij het Huis, ervaart ruim 80 procent wel benadeling, ondanks de wettelijke bescherming ertegen, meldt het Huis. Het kan gaan om pesten, overplaatsing of ontslag. Het Huis vindt het dan ook nodig dat het wel sanctiebevoegdheid krijgt op het benadelingsverbod, zoals vermeld in het aangenomen amendement-Leijten. Sanctioneren bij represailles tegen klokkenluiders is ook wat de Europese Unie aan Nederland vraagt, merkt het Huis op.

Maatschappelijk signaal

Als een klokkenluider nu benadeling ervaart, moet hij zelf actie ondernemen om een juridisch traject te starten tegen de werkgever. Het Huis wijst erop dat de Wbk bedoeld is om het melden van misstanden niet alleen zo makkelijk mogelijk te maken, maar ook veilig. Het Huis doet als enige bevoegde autoriteit onderzoek naar benadeling van klokkenluiders. Het verbod beschermt mensen die hun vinger opsteken wanneer zij op hun werk iets fout zien gaan wat de hele samenleving raakt. Als het Huis werkgevers mag beboeten, wanneer waarschuwing en andere interventies nergens toe leiden, ‘geeft het daarmee een maatschappelijk signaal af’.

Melders beschermen

‘Handhaving van het benadelingsverbod zien wij als sluitstuk van de bescherming van klokkenluiders en doen we alleen wanneer het echt nodig is’, aldus Tomesen. Hij wijst op de toeslagenaffaire, het uit elkaar vallen van bakfietsen of stelen van blauwdrukken voor uraniumcentrifuges als drie heel uiteenlopende voorbeelden van maatschappelijke misstanden, waarbij de organisatie de melding niet serieus nam en niet goed handelde. Ook niet richting de melders. ‘Het Huis voor Klokkenluiders ziet het als zijn opdracht om melders te blijven beschermen. Daarvoor blijven wij ons inzetten, hoe blij we ook zijn met deze brief van de minister en de stappen die zij zet.’

Initiatiefnota Omtzigt

Een groot deel van de brief gaat in op de vijftien aanbevelingen uit de initiatiefnota van Pieter Omtzigt uit april 2022, waarvan de meeste al zijn gerealiseerd, stelt Uitermark vast. Enkele voorstellen vergen nog nadere afstemming, uitwerking of onderzoek. Het gaat om het opstellen van regels over het melden van geheime informatie, het instellen van goed functionerende toezichtmechanismen op interne en externe meldkanalen, het mogelijk maken van anonieme meldingen en het garanderen van de vertrouwelijkheid van de melding.