Politie dreigt band met burger te verliezen

De politie dreigt de verbinding met de samenleving kwijt te raken. Daarvoor waarschuwt de Wetenschappelijke Adviesraad Politie (WARP) in het nieuwe rapport De Blauwe Band, waarin de raad spreekt van ‘een sluipende vertrouwenscrisis’ die zich niet met grote incidenten aandient, maar zich geleidelijk manifesteert als erosie van het gezag en de legitimiteit van de politie. De centrale boodschap: zonder nabijheid, menselijkheid en herkenbaarheid verliest de politie langzaam maar zeker het draagvlak dat essentieel is voor effectief optreden.

Abstract en afstandelijk

Volgens de adviesraad is het contact tussen politiemensen en burgers de kern van politiewerk. Dat staat echter al jaren onder druk. Door centralisatie, capaciteitsproblemen en een groeiende nadruk op snelle incidentafhandeling is de politie verder van de wijken af komen te staan. Waar de wijkagent ooit symbool stond voor herkenbaarheid en vertrouwen, wordt de politie nu steeds vaker als abstract en afstandelijk ervaren. Gemeenten vullen dat gat deels op met buitengewoon opsporingsambtenaren, maar dat leidt volgens de WARP tot versnippering van het gezag en een verschraling van de betekenisvolle relatie tussen politie en burger.

Digitaal dreigt norm te worden

Daar komt bij dat digitalisering, noodzakelijk voor modern politiewerk, de afstand nog verder kan vergroten. De afgelopen jaren kreeg het principe ‘digitaal waar mogelijk, fysiek wanneer het moet’ breed voet aan de grond. Maar in de praktijk dreigt digitaal de norm te worden, terwijl fysieke aanwezigheid juist onmisbaar is voor vertrouwen, stellen de opstellers van het advies. De raad draait de logica daarom om: digitaal kan ondersteunen, maar nabijheid ontstaat alleen in de ontmoeting tussen mensen. ‘Fysiek waar mogelijk’ moet volgens de raad het nieuwe uitgangspunt zijn.

Menselijkheid noodzakelijke voorwaarde

Een gevolg van de groeiende afstand is het verlies van menselijkheid in het contact, stelt de adviesraad. Burgers moeten zich gezien en erkend voelen. Als dat niet gebeurt, ervaren zij de politie al snel als een systeem dat hen kan vermalen. Incidenten bij demonstraties, vermeende discriminatie of het gevoel niet serieus genomen te worden, kunnen zich dan omzetten in wantrouwen. Menselijkheid is volgens de WARP geen zachte waarde, maar een noodzakelijke voorwaarde voor legitimiteit, juist omdat de politie beschikt over het geweldsmonopolie. Wanneer werkdruk, strakke procedures of systeemlogica’s die menselijke maat onder druk zetten, wordt de blauwe band tussen politie en burger dun.

Gezamenlijke inzet

De adviesraad benadrukt dat die band niet alleen afhankelijk is van de politie zelf. Veel partijen, waaronder gemeenten, spelen een rol bij het behouden en herstellen van vertrouwen. Veel maatschappelijke problemen, van jongerenoverlast tot personen met verward gedrag, vragen om gezamenlijke inzet van politie, zorg, welzijn en lokale diensten. Wanneer die keten hapert, of wanneer samenwerking afhankelijk is van toevallige initiatieven, kunnen burgers het gevoel krijgen dat niemand verantwoordelijkheid neemt. Gemeentebesturen moeten daarom volgens het advies actief bijdragen aan een stevig lokaal netwerk waarin de politie niet alleen optreedt, maar samenwerkt en signalen overdraagt zodat andere partijen hun werk kunnen doen.

Het herstel van de verbinding vraagt volgens de adviesraad om fundamentele keuzes. De politie moet weer zichtbaar worden in de wijk, investeren in relationele professionaliteit en proactief uitleggen wat zij doet en waarom. Transparantie en verantwoording zijn niet optioneel, maar noodzakelijk om vertrouwen te behouden, zeker wanneer optreden tot controverse leidt. Bovendien moet de politieorganisatie diverser worden, zodat alle burgers zich kunnen herkennen in wie er uniform draagt. Zonder representatie is nabijheid volgens het rapport onmogelijk.