Meer vertrouwen in gemeentebestuur dan in regering

Nederlanders hebben meer vertrouwen in de integriteit van hun gemeentebestuur dan van de regering. Dat blijkt uit een onderzoek van I&O Research in opdracht van Binnenlands Bestuur en BNR Nieuwsradio.

Belang van de burger
Eerlijk zijn. Niet handelen vanuit het eigen belang maar vanuit het belang van de burger. Vermijden van belangenverstrengeling en vriendjespolitiek. Betrouwbaar zijn en afspraken nakomen. Dat zijn volgens de 3.251 Nederlanders die meewerkten aan het onderzoek naar bestuurlijke integriteit de belangrijkste zaken die maken of een bestuurder al dan niet integer is. Lokale bestuurders krijgen van de Nederlandse bevolking een 6,5 voor integriteit. Ook provinciebestuurders en gemeenteambtenaren krijgen een 6,5. De Nederlandse regering wordt echter als minder integer gezien. Die scoort met een 5,8 een hele krappe voldoende. Een op de drie Nederlanders geeft de regering zelfs een cijfer van vijf of lager.

Uitgesproken negatief
Hoewel het lokale bestuur een voldoende scoort voor integriteit, is niet iedereen even positief. SGP-stemmers hebben nog het meeste op met het gemeentebestuur. Zij geven de lokale volksvertegenwoordigers een 7,3 voor integriteit. Ook kiezers van traditionele bestuurderspartijen als VVD, CDA en PvdA geven een ruime voldoende, evenals aanhangers van D66, ChristenUnie en GroenLinks. Met name stemmers op partijen die nog niet of nauwelijks deel uitmaken van gemeenteraden zijn uitgesproken negatief over de integriteit van lokale bestuurders. Dat geldt vooral voor kiezers die aangeven te gaan stemmen op de PVV (5,3), Forum voor Democratie (5,3) en DENK (4,2).

Beetje integer
Maar wat is dat precies, integriteit. Als bestuurder kun je niet een beetje integer zijn, zei de vroegere minister van Binnenlandse Zaken Ien Dales ooit. Klopt dat, of kun je juist nooit volledig integer zijn? Twee derde van de Nederlandse bevolking geeft aan dat het eerste waar is. Een beetje integer als bestuurder kan niet. Een derde stelt dat het niet mogelijk is volledig integer te zijn. Op de vraag of een voorzitter van een voetbalclub, die tevens raadslid is, mee mag besluiten over uitbreiding van het voetbalveld, antwoord slechts 22 procent positief. Als het een oud-voorzitter betreft, vindt 41 procent dat hij of zij mag meestemmen. Wel vinden de respondenten dat het belangrijk is voor een raadslid om daarnaast een maatschappelijke functie te vervullen. Ook vindt meer dan de helft van de Nederlanders (57 procent) dat een wethouder niet mag meebeslissen over de locatie van een verslaafdenopvang als de geplande locatie op honderd meter van zijn of haar huis ligt. Ook als de locatie een halve kilometer van het huis ligt, vindt nog altijd 54 procent dat een wethouder daarover niet mag meebeslissen.

Screening
Een overgrote meerderheid van de Nederlanders is van mening dat kandidaat-wethouders net zo uitgebreid gescreend zouden moeten worden als burgemeesters. Bijna negen op de tien Nederlanders (89 procent) vindt dit een goed idee. In november afgelopen jaar stelde burgemeester Lex Roolvink van de Noord-Brabantse gemeente Grave zo’n uitgebreide screening van kandidaat-wethouders voor. In de afgelopen jaren hebben tal van gemeenten al meer of minder uitgebreide screenings voor wethouders ingevoerd. Het plan van Roolvink behelst echter een screening waarbij ook de AIVD, Belastingdienst en Justitie betrokken zijn. Minister Ollongren van Binnenlandse Zaken heeft gezegd in samenwerking met de gemeenten te willen kijken of een dergelijke screening een goed instrument is om integriteitsschendingen tegen te gaan.

Sancties
Ook zou een ruime meerderheid van de Nederlanders (77 procent) er voorstander van zijn om burgemeesters de mogelijkheid te geven om een raadslid of wethouder een disciplinaire maatregel op te leggen bij niet-integer gedrag. Een dergelijke maatregel is echter problematisch. Een burgemeester die een sanctie oplegt aan een raadslid raakt aan de verhouding tussen wetgevende en uitvoerende macht en tussen gekozen vertegenwoordigers en niet-gekozen bestuurders. Een gekozen volksvertegenwoordiger kan niet worden ontslagen, zolang hij of zij voldoet aan de vereisten van het raadslidmaatschap. En het is niet aan de zittende macht om grenzen te stellen aan de gekozen macht. Dat kan alleen de rechterlijke macht.

Over het onderzoek van I&O Research in opdracht van Binnenlands Bestuur en BNR Nieuwsradio wordt dinsdag 13 maart gedebatteerd in het programma Juridische Zaken op BNR, van 15.30-16.00 uur.