‘Middelgroot is de ideale maat’

Belangenbehartiging is een nieuwe loot aan de stam van M50; het netwerk van middelgrote gemeenten. Kennisdeling blijft onverminderd belangrijk. Een strategische agenda geeft meer richting, maar het netwerk blijft fluïde. ‘De strategische agenda mag niet ten koste gaan van de spontaniteit’, benadrukt M50-voorzitter Koos Janssen, burgemeester van Zeist. De tijd van bescheidenheid is voorbij.

Pluriform

M50 is sinds enige maanden de nieuwe naam van het Platform Middelgrote Gemeenten. ‘We waren de naam een beetje zat’, zegt Janssen gekscherend. De naamsverandering is ook ingegeven door de groei; van aanvankelijk 20 gemeenten maken nu ruim 40 gemeenten deel uit van M50. Van Woerden tot Altena, van Barneveld tot Velsen, van Pijnacker-Nootdorp tot Roermond en van Hoogeveen tot Tiel. Een pluriform gezelschap, stelt Janssen. ‘Het zijn gemeenten die tegen een stad aanliggen, gemeenten die een centrumfunctie vervullen voor omliggende kernen en gemeenten die vanuit verschillende kleine gemeenten een middelgrote gemeenten zijn geworden.’

Belangen

De groei zit ‘m echter niet alleen in het aantal gemeenten, maar ook in de strategische, inhoudelijke agenda, betoogt Janssen. Het netwerk wil meer aan de weg timmeren, zonder daarbij de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) in de wielen te rijden, benadrukt de M50-voorzitter. ‘We zijn en blijven lid van de VNG-familie.’ Maar soms is het wel nodig om de specifieke belangen van de middelgrote gemeenten (30.000-80.000 inwoners) bij onder meer departementen onder de aandacht te brengen.

Weerbarstig

Als voorbeeld noemt hij de financiële verhoudingen; de verdeelsystematiek van de algemene uitkering van het gemeentefonds gaat op de schop. ‘Als er zoals nu gesleuteld wordt aan die financiële verhoudingen; wie let dan op de belangen van de middelgrote gemeenten? Wordt er alleen gekeken naar het platteland of alleen naar de vier grote gemeenten? Dan zeg ik: er valt hier een belang te verdedigen. Als je dat niet toont, dan denken ze dat je niet bestaat. Bij die financiële verhoudingen is die belangenbehartiging superbelangrijk.’ Hetzelfde geldt voor de aanpak van ondermijning of de politie-inzet in gemeenten. ‘De belangen van middelgrote gemeenten zijn daarin specifiek en moeten bij de departementen en de Nationale Politie onder de aandacht worden gebracht. De Nationale Politie heeft wat contactarmoede met de lokale situatie. We praten ze dan bij over de weerbarstigheid van de praktijk, hopen dat ze er wijzer van worden en hopen dat ze ons een handje helpen met het wegnemen van de door ons ervaren belemmeringen.’

Praktijkkamers

Maar kennisdeling is evenzeer van belang. ‘We bestaan nu een jaar of vijftien en organiseren casus- of praktijkkamers. Gemeenten die met een slimme oplossing bezig zijn, treffen elkaar daar.’ Soms zijn het alleen ambtenaren, soms alleen bestuurders en soms een mix van beiden die naar dergelijke bijeenkomsten gaan. Als concrete voorbeelden van praktijkkamers noemt hij de arbeidsmigrantencampus in Waalwijk en de transformatie van kantoren naar woonruimte door Nieuwegein. ‘De gemeente Waalwijk heeft samen met het bedrijfsleven een soort campus voor arbeidsmigranten ontwikkeld waar het goed wonen en goed werken is. Daar kunnen we wat van leren. Nieuwegein is transformator van kantoorlocaties naar woningen; ook daar worden wij wijzer van. Wijzer worden van elkaar is belangrijk binnen M50.’

Speerpunten

De strategische agenda die in april is vastgesteld, moet meer focus geven aan zowel de belangenbehartiging als de kennisdeling. In die strategische agenda staan de speerpunten voor de komende tijd. Veiligheid is daar een van. ‘Georganiseerde criminaliteit, drugslabs in woonwijken, bedreiging van bestuurders, high impact crimes en overlast komen regelmatig voor in gemeenten. Zeker ook in middelgrote gemeenten omdat zij, net als de grote gemeenten, te maken hebben met stedelijke problematiek maar niet de vergelijkbare middelen hebben om hieraan te werken’, zo staat in de strategische agenda te lezen. Als een van de concrete acties is geformuleerd dat het periodiek overleg met het ministerie van Justitie en Veiligheid wordt voortgezet.

Energietransitie

Volop aandacht is er voor democratische vernieuwing. In tien gemeenten gaat geëxperimenteerd worden met vormen van democratische vernieuwing en de ervaringen worden gedeeld. Smart City, Big Data en data-gestuurd-werken is een ander speerpunt binnen de strategische agenda. Hoe kunnen data worden gebruikt en verrijkt is daarbij een van de vragen waarover gemeenten het hoofd gaan breken. Duurzaamheid (energietransitie) en de eerdergenoemde arbeidsmigratie en financiële verhoudingen zijn eveneens speerpunten voor de komende tijd. Janssen: ‘Rondom deze thema’s worden bijeenkomsten georganiseerd waarin ambtenaren, wethouders of burgemeesters de koppen bij elkaar steken om verder te komen of met elkaar praktijkvoorbeelden bespreken.’

Excelleren op inhoud

Kennisdeling en belangenbehartiging zijn dus beiden even belangrijk, al kan het accent op het een of het ander in tijd wisselen. Waar het altijd om gaat, is de praktijk, benadrukt Janssen. ‘Wat is je betekenis voor de samenleving? Hoe draag je bij aan een beter leven in Waalwijk, of in Kerkrade of in welke middelgrote gemeente dan ook; daar gaat het om. Beleidshoogstandjes zijn interessant, maar bij ons gaat het echt om de betekenis voor de concrete praktijk. We moeten excelleren op inhoud. Middelgroot is niet middelmatig, nee middelgroot is de ideale maat.’

Wendbaar

Het is nog te vroeg om te zeggen of die strategische agenda vruchten afwerpt. ‘Het is beter geordend. De strategische agenda geeft lucht en energie aan M50. Die agenda helpt. Je bent als netwerk fluïde, maar je moet af en toe een beetje stevigheid in de structuur hebben. Spontaniteit mag er echter niet onder lijden.’  Wat wel al duidelijk is, is dat de tijd van bescheidenheid voorbij is, zo wordt uit het gesprek met de M50-voorzitter duidelijk. ‘Wij hebben de optimale schaal’, benadrukt Janssen, die daarbij verwijst naar een vorige maand gepubliceerde studie van het Instituut voor Publieke Sector Efficiëntie (IPSE) Studies. Daaruit kwam naar voren dat, kijkend naar de bestuurskosten, de optimale schaal van gemeenten rond de 66.000 inwoners ligt. De kracht van middelgrote gemeenten zit volgens Janssen in vijf zaken. ‘Door onze schaal zijn we nabij; nabij bij de samenleving waarvoor we werken. We zijn wendbaar; wil je het vandaag anders doen, dan doen we het anders. Daar hebben we niet veel voor nodig, in deze maat. We zijn behoorlijk innovatief, vernieuwend, we durven wat, het is snel georganiseerd en we zijn efficiënt en goedkoop. Deze kwaliteiten mogen we best meer uitdragen.’