‘Leidinggevenden hebben rode vlaggen gemist’

‘Er zijn maatregelen genomen tegen alle hoofdrolspelers’, zei de Rotterdamse wethouder Ronald Buijt (Leefbaar Rotterdam) afgelopen donderdag tegen de gemeenteraad in een debat over de fraudezaak bij de dienst Stadsontwikkeling. Om welke maatregelen tegen welke (leidinggevende) ambtenaren het ging, zei hij niet.

Wel integriteitsonderzoek

Na een breed en een persoonsgericht onderzoek van onafhankelijk integriteitsbureau Ebben concluderen het bureau én het college dat de leidinggevenden van destijds ‘rode vlaggen hebben gemist’ en dat er ook volgens de toen geldende protocollen wel een integriteitsonderzoek had moeten plaatsvinden, vertelt Buijt aan de raad. ‘Er had beter gehandeld kunnen worden in deze casus’, stelde Ebben vast en het college gaat daarin mee. ‘Zeker gezien de functieschaal van de betreffende leidinggevenden die hierin een rol hebben gespeeld en de verwachtingen die we van deze medewerkers hebben. Het college betreurt het dat dit niet is gebeurd, ook al is kwade opzet niet aangetoond.’

Terughoudende reactie

Op de vraag van raadsfracties of er maatregelen zijn genomen tegen betrokkenen die aantoonbaar niet juist hebben gehandeld, wil de wethouder ‘terughoudend’ reageren. ‘Maar ik wil wel melden dat tegen alle hoofdrolspelers maatregelen zijn getroffen. Daar wil ik het graag bij laten.’ Over welke maatregelen zijn getroffen zegt de wethouder niks, ook niet in het algemeen. Hij vindt dat hij dat wel kan doen met degene die over de schreef is gegaan, maar niet bij personen die ‘niet goed hebben gehandeld of verkeerde afwegingen hebben gemaakt, maar dat niet uit kwade wil hebben gedaan’. ‘Het signaal dat we afgeven is dat welke functie je ook hebt of in welke salarisschaal je ook zit: als er aanleiding toe is, deinzen we er niet voor terug om daarop te acteren.’ Dat vindt Buijt een ‘behoorlijk afdoende signaal’.

Verdachte ambtenaar

De Rijksrecherche viel vorig jaar woningen binnen naar aanleiding van een fraudezaak bij asbestsanering bij museum Boijmans Van Beuningen. Een ambtenaar, projectleider asbestsanering van de dienst Stadsontwikkeling, is als verdachte aangemerkt. Deze was al geschorst vooruitlopend op onderzoek van Ebben naar fraude en corruptie dat werd ingesteld na onderzoek van NRC. De ambtenaar zou een bedrijf onterecht hebben voorgetrokken om de werkzaamheden tegen een veel hogere prijs dan normaal uit te voeren. Na het onderzoek van Ebben deed de gemeente aangifte, omdat bleek dat partijen waar de gemeente zaken mee doet financieel in de privéonderneming van de betrokken ambtenaar deelnamen.

Ontslag op staande voet

Buijt legt donderdag aan de gemeenteraad uit wat de onderzoeken van Ebben hebben opgeleverd. Een van de integriteitskwesties die bewezen zijn verklaard is dat de ambtenaar in kwestie nevenwerkzaamheden niet had gemeld, ‘waar dat absoluut wel had gemoeten’. Deelname van leveranciers aan de gemeente Rotterdam aan bedrijven van betrokkenen zelf, waardoor minstens de schijn van belangenverstrengeling werd gewekt, had gemeld moeten worden, vervolgt Buijt over de kwesties die bewezen zijn verklaard. ‘Dit zou, als de werknemer nog in dienst zou zijn, toen en nu leiden tot een ontslagprocedure voor ontslag op staande voet.’

Onbestaanbaar

Uit het onderzoek is niet gebleken dat de gemeente Rotterdam teveel heeft betaald voor opdrachten net zo min als dat opdrachtnemers op oneigenlijke gronden opdrachten gegund hebben gekregen, vertelt Buijt. In een tweede ‘breed’ onderzoek van Ebben zijn de volgende conclusies getrokken over de leidinggevenden van Stadsontwikkeling over meldingen van integriteitskwesties, meldt hij. ‘Zij hebben diverse signalen van diverse ambtenaren niet op waarde geschat. Signalen die als melding bedoeld waren, zijn niet als zodanig vastgelegd. Er is nagelaten om verschillende meldingen die wel zijn gedaan door verschillende mensen via verschillende kanalen samen te brengen. Op basis van wat er gemeld was en beschikbaar was aan informatie had absoluut een uitgebreider onderzoek opgezet moeten worden.’ Eén argument om het niet op te pakken was: het niet willen beschadigen van betrokkene vlak voor zijn pensioen. De wethouder noemt dit ‘onbestaanbaar’.

Lage drempel

Buijt wijst er verder op dat een deel van de bevindingen overeenkomt met eerdere bevindingen van de Rekenkamer. Die bevindingen hebben geleid tot een opvolgplan. ‘Het is niet zo dat ten tijde van deze casus er geen centrale mogelijkheid tot melding was, maar hiermee hopen dat het melden van allerlei zaken die niet in de haak zijn gemakkelijker gaat.’ Doel hiervan is de drempel voor dit soort zaken zo laag mogelijk te maken. ‘Het ultieme doel is dat dit soort zaken zich überhaupt nooit voor zullen doen, al is dat met ruim 15.000 medewerkers een utopie. Buijt noemt het belang van dat een leidinggevende ook proactief het signaal moet afgeven open te staan voor meldingen. ‘We proberen dat vooral te borgen ook op de clusters waar de meldingsbereidheid laag is of waar dat onder bepaalde schalen zo is.’

Verbeteringen op integriteit

Er zijn al een aantal verbeteringen doorgevoerd naar aanleiding van het onderzoek op het gebied van nevenfuncties, het functioneren van de integriteitsketen, verhoudingen tussen Planning & Bestuurlijke Ondersteuning en Vastgoed en prestatieverklaringen, aldus Buijt. Dat de gemeente Rotterdam integriteit echt serieus neemt, blijkt uit een opsomming van Buijt aan maatregelen die nu zijn ingesteld, waaronder een jaarlijkse bespreking van nevenfuncties in personeelsgesprekken, extra aandacht voor meldplicht en bewustwording bij medewerkers, ontwikkeling van een lijst met niet-toegestane nevenactiviteiten, aanstelling van een extra integriteitscoordinator, gesprekken over integriteit met alle leidinggevenden, vastleggen van rollen en verantwoordelijkheden en scheiding van rollen in nieuwe asbestovereenkomsten.

Cultuurverandering realiseren

Maar uiteindelijk gaat het om het creëren van een cultuur, waarin iedereen zich vrij voelt om meldingen te doen en zich ook serieus genomen voelt, vervolgt Buijt. ‘Als er geen onderzoek komt, moet volstrekt helder en transparant zijn waarom dan niet.’ Er zijn sinds dit voorval met deze trajecten stappen gezet om deze cultuur te versterken waar ook echt al resultaten in geboekt zijn, verzekert hij. ‘Het blijft echter zoeken hoe je te weren tegen mensen van kwade wil die doelbewust op zoek gaan naar manieren om de gemeente te duperen, maar we maken het hen zo moeilijk mogelijk.’ Opnieuw wijst hij op cultuurverandering ‘die je niet helemaal kunt vatten in een papieren werkelijkheid’. ‘Ik heb de volle overtuiging dat dit echt geland is en dat iedereen er maximaal mee bezig is om die cultuurverandering ook echt met elkaar te realiseren. Niemand wil dit meer.’