‘Ik prikkel met dat boekje’

Ede's burgemeester Verhulst onder vuur

Burgemeester René Verhulst heeft een satirisch boekje geschreven over een platform voor kritische burgers in Ede. En nu heeft hij het misdaan. ‘Ik had niet gedacht dat serieuze journalisten het zouden opvatten als kritiek op hun werk, want dat is het niet.’

Denk je met Stakende stemmen een geestig en leerzaam boekje over lokaal (nep)nieuws geschreven te hebben, krijg je dat. De mediachef van een kritische avondkrant vindt het een ‘ongepaste reprimande’, Kamerleden stellen vragen aan twee ministers en een verslaggeefster van een kritische ochtendkrant vindt dat je het vrije woord attaqueert. ‘Die commotie had ik niet verwacht’, zegt burgemeester van Ede René Verhulst (61) over de felle reacties op zijn boekje Stakende stemmen. ‘Ik had niet gedacht dat serieuze journalisten mijn boekje zouden opvatten als kritiek op hun werk, want dat is het niet.’

In Stakende stemmen verhaalt burgemeester/ schrijver Verhulst in twintig kluchtige hoofdstukjes over het wel en wee bij het denkbeeldige onlineplatform EdeCity. De redactie bestaat uit vier boze mannen, die met hun columns de gemeente stelselmatig neerzetten als ondoorzichtig en onbetrouwbaar. Vooral de paranoïde Mo, een (anonieme) gemeenteambtenaar met een burn-out door het thuiswerken, grossiert in nepnieuws. Zijn motto: ‘verdeeldheid en twijfel zaaien, zodat de mensen de gemeente niet geloven, maar ons.’

Verhulst: ‘Communicatie is een machtig wapen. Het is een groot goed dat je je commentaar altijd en op alles en iedereen kunt geven, maar ook een groot gevaar. Kijk om je heen: de complottheorieën vliegen je om de oren. Ik kreeg vorig jaar mailtjes en ik las: het coronavirus bestaat niet, Rockefeller heeft het bedacht. Mensen geloven dat. Je reageert op die mails en je schrijft een column in de plaatselijke krant, maar na de zoveelste scheldpartij houdt het een keer op. En het nepnieuws woekert maar door.’

Het idee achter Stakende stemmen was geboren. ‘Ik noem de sociale media de zesde macht, naast de trias politica, de journalisten en de ambtenaren. Iedereen communiceert maar raak, zonder enige terughoudendheid en zonder hoor en wederhoor. Dat gebeurt ook op het lokale digitale platform in Ede, EdeDorp. Daar plukken we onze informatie vanaf en gebruiken die informatie ook naar anderen toe. Digitale platforms slingeren nepnieuws de wereld in. Ik heb meer dan een jaar aan het boekje gewerkt en ik zag mijn beeld alleen maar versterkt. Op anti-vaccinatieplatforms strijden zogenaamde verzetshelden tegen nazipraktijken.

Op de Dam in Amsterdam dragen demonstranten een Jodenster. Moet ik dat normaal vinden? Op de A12 hing een spandoek: ‘Hugo de Jonge Nazi’. Ik ben daarmee bezig, ik wind mij daarover op. Ik ben een oude man van 61; ik zit 21 jaar in het openbaar bestuur – was raadslid en wethouder, ben nu burgemeester. Ik wil geen kleurloze figuur zijn. Ik wil niet alleen van sommige dingen in de samenleving wat vinden, ik wil er ook iets over zeggen.’

Verbandje

Burgemeesters, wethouders en raadsleden vinden natuurlijk van alles van de sociale media en wat er lokaal over hen wordt gezegd en geschreven, maar ‘dat houd je binnenskamers’, ervaart burgemeester Verhulst. ‘Want anders ben je een klager, een zeur. Laat mij dan maar zeuren. Je moet iets zeggen als het de spuigaten uitloopt, en dat geldt ook voor de digitale platforms in de eigen gemeente.’ Dat doet Verhulst niet in een opinieartikel (‘Hoe wordt het ontvangen, wat doen ze ermee?’), maar in een boekje. ‘Dan houd je het in eigen hand, en het is nog leuk werk ook.’

Verhulst: ‘Ik heb dat niet met het college of de gemeenteraad overlegd. Want dan schrijf je het niet en wordt het een beleidsnota. Iemand zei tegen mij: “Werkt dit nou verbindend?” Nee, dit boekje werkt niet verbindend. Ik ben een verbinder pur sang, maar je kunt niet op alles een verbandje leggen. Een anonieme columnist kan op het digitale platform in Ede schrijven dat de burgemeester ‘experimenteert op mensen’. Wie experimenteerde ook alweer op mensen? Daarover wil ik niet mijn schouders ophalen.’

Na de publicatie van Stakende stemmen deze zomer is het even stil, totdat de mediachef van het NRC Handelsblad eind september over het boekje begint. Hij schrijft de ‘burgemeesterlijke bijval in de strijd tegen nepnieuws hartverwarmend’ te vinden, maar vindt het boekje toch ‘vooral een ongepaste reprimande vanuit het gemeentehuis’ aan een stel lastige burgers met een weblog. Twee Kamerleden van de SP hebben de krant gelezen en stellen pertinente vragen aan twee ministers.

Of het tweetal het ‘gepast’ vindt dat ‘een burgemeester in een boek een kritisch weblog op de hak neemt’. De Volkskrant treft een week later op bezoek in Ede bij EdeDorp ‘betrokken dorpscolumnisten’ die ‘geen onvertogen’ woord in het blog zetten. Als de burgemeester ‘in zijn schuttersputje’ last heeft van het platform, dan vindt de verslaggeefster dat een compliment voor het platform.

Onrecht

René Verhulst schrijft op de achterflap van Stakende stemmen dat zijn EdeCity een ‘denkbeeldig digitaal platform voor kritische bewoners is, dat zich met verve toelegt op het aan de kaak stellen van plaatselijk onrecht.’ Maar hoe denkbeeldig is EdeCity als het sprekend lijkt op het bestaande ‘platform voor kritische burgers’ EdeDorp? Dat ook een Latijns motto heeft en dat ook de gemeente en haar boegbeeld hekelt? De Edese journalist Marc van der Woude concludeert op zijn weblog: ‘Hij [Verhulst, red.] kiest bewust voor de gemeente waar hij zelf burgemeester is, zet het gemeentehuis prominent op de cover, en richt zijn pijlen op het meest kritische medium in zijn eigen stad dat bijna iedereen (her)kent. Daarmee schiet hij de parodie voorbij.’

‘Ik prikkel met het boekje, het is satire. Het heeft een hoog Jiskefet-gehalte’, reageert burgemeester Verhulst. ‘Maar het heeft zeker een serieuze ondertoon. Sommige dingen horen niet, ook niet op een lokale website. Je behoort op je platform geen ruimte te geven aan iemand die anoniem wil blijven. Twee van de vier hoofdpersonen in mijn boekje worstelen daar ook mee. De derde gaat gewoon vol voor zijn idealen.’ Columnist Mo is in Stakende stemmen anoniem, net als columnist Mo van Ede van het bestaande EdeDorp.

Waarom dezelfde naam? Waarom in Ede? Lijkt Stakende stemmen dan niet op een afrekening? Verhulst: ‘Nee joh. Ik gebruik totaal andere karakters en intriges. Er komt zelfs een Iraanse vrouw in voor. Dat men het één op één op zichzelf betrekt hoort er kennelijk bij. Ik houd de columnisten van EdeDorp een spiegel voor. Ik schrijf in Stakende stemmen zoals zij ook schrijven. Ik ken Ede. Ik had voor een andere gemeente kunnen kiezen, ik had er ook een kunnen verzinnen, maar je zou dezelfde reacties hebben gehad. Het was altijd een lokaal platform geweest, iedereen in Ede had de anonieme columnist herkend en EdeDorp had het altijd stemmingmakerij gevonden.’

Vrijheid

De pennenvruchten van de columnisten van EdeDorp zitten de burgemeester kennelijk hoog. ‘Ze maken stemming en verdraaien met regelmaat de feiten op hun platform. Een columnist schrijft dat alle bomen in Ede in de biomassacentrale verdwijnen. Zij hebben de vrijheid om dat te schrijven, maar mag ik dan de vrijheid hebben om een parodie te maken op het webplatform?’ Heeft hij de heren van EdeDorp ooit op de man af aangesproken? Verhulst: ‘Ik ben nooit met ze in gesprek geweest. Ze hebben mij wel gevraagd om columns te schrijven voor EdeDorp. Mijn antwoord was: zolang iemand bij jullie anoniem columns kan schrijven, schrijf ik geen columns.’ Zou hij dat tóch niet moeten doen? Als je columns onveranderd worden geplaatst, dan kun je toch bijna onmiddellijk reageren op wat jij nepnieuws en stemmingmakerij vindt? In de buik van het beest. Verhulst: ‘Dat was misschien een goed idee geweest. Ik wilde er niet naast staan. Dat was mijn gedachte. De hoofdredacteur begreep dat wel.’

Stakende stemmen heeft de Haagse politiek en de randstedelijke kwaliteitsjournalistiek bereikt, hoe staat het met Ede (bijna 120.000 inwoners) zelf? Heeft de gemeenteraad de burgemeester al op het matje geroepen? De burgemeester: ‘Tijdens de laatste raadsvergadering begin oktober kwam het boekje niet ter sprake. Ik weet van een paar raadsleden dat ze het hebben gelezen en dat ze het wel leuk vonden. Maar als raadsleden er iets over willen zeggen, dan moeten ze dat zeker doen. De rol van de sociale media en ongefundeerde beweringen in de lokale politiek is een discussie waard. Zo’n gesprek ga ik niet uit de weg. Als je zo’n boekje schrijft, dan moet je niet voor de reacties weglopen. De raad weet hoe ik in elkaar steek. Ik vind wel: lees het boekje eerst voordat je er iets van vindt.’

Pijlen

Over de pijlen die landelijk op hem zijn afgeschoten over Stakende Stemmen, schreef Verhulst vorige week op zijn LinkedIn: ‘Eigenlijk gebeurt er voor een deel, realiseer ik mij nu, wat ik in het boekje als persiflage heb beschreven.’ Dat behoeft uitleg. Verhulst: ‘In mijn boekje leidt een klein voorval bij Mo thuis tot een grote lokale crisis omdat buurtbewoners elkaar napraten over een misverstand. Mensen vinden ook wat van het boekje zonder dat ze het gelezen hebben. De chef media van NRC Handelsblad had het boekje volgens mij niet gelezen. Ik heb hem maar een exemplaar gestuurd. Zouden de twee Kamerleden die vragen hebben gesteld het boekje hebben gelezen? De Volkskrant- verslaggeefster die mij in het gemeentehuis een cursus journalistiek gaf en vertelde hoe ik een boek moest schrijven, had maar een paar hoofdstukken gelezen. Ze vond dat ik in Stakende stemmen een aanval pleeg op serieuze journalisten, maar als je het boekje hebt gelezen, dan weet je dat dat niet zo is.’

De verslaggeefster, die op 6 oktober in de Volkskrant rapporteert over ‘hoe een burgemeester een kritisch dorpsblog aanpakt met een ‘leuk’ boekje’, was volgens Verhulst trouwens op haar plaats geweest bij EdeCity. Hij pakt zijn telefoon en leest voor uit haar verslaggeverscolumn: ‘Misschien een leuk moment om nog even te vermelden dat de gemeente Ede volgens de eigen site een communicatieafdeling van 35 personen heeft. Vijfendertig! Ja, iedereen communiceert maar raak. Ook daarom dus: Leve EdeDorp.’ Verhulst steekt zijn telefoon weer weg. ‘Op onze communicatieafdeling werken 22 mensen, voor 18 fte’s. Zij maken deel uit van de afdeling bestuur & communicatie, en die bestaat uit 35 mensen. Dat aantal heeft de verslaggeefster uit een advertentietekst of zo gehaald. Check de feiten gewoon voor je ze opschrijft. Maar ja, een lekkere uitsmijter is ook wat waard, hè?’