Reflexgedrag: als oude patronen nieuw bestuur in de weg staan

Een nieuwe bestuursperiode is in aantocht. Met nieuwe gezichten aan tafel, frisse energie, andere portefeuilleverdelingen, maar soms… dezelfde spanning in de onderstroom. Dezelfde misverstanden, reacties en patronen die zomaar weer opduiken. Tussen individuele collegeleden en ambtenaren of raadsleden en ook tussen de gremia.

Hoe komt dat?

Omdat we wel van samenstelling en werkrelaties kunnen veranderen, maar zelden van patroon. En precies daar komt het individuele reflexgedrag van mensen om de hoek kijken.

Wat is reflexgedrag?

Reflexgedrag is een automatisme, een directe reactie zodra een gevoelige snaar wordt geraakt, een oud pijnpunt, een gevoel van onmacht of afwijzing. Een blik, een toon, één verkeerd woord… en er is al een reactie. Meestal niet de handigste. En die frequente reflexen leiden snel tot disfunctionele patronen.

De een gaat in de aanval, scherp en uitgesproken.
De ander trekt zich juist terug en zwijgt nadrukkelijk.
Weer een ander gaat sussen, uitleggen of redderen.

Allemaal manieren om de spanning niet te hoeven voelen die eronder zit.
Maar het gevolg is dat je niet meer nadenkt, je doet het gewoon.

En precies op dat moment verlies je verbinding met jezelf en de verbinding met de ander. En zonder die verbinding, wordt samenspel echt moeilijk. Terwijl juist dáár, in die verbinding, het succes van goed bestuur begint.

Oude patronen, nieuwe mensen

Dat maakt dit thema zo relevant bij een nieuwe bestuursperiode. We hopen vaak dat het met nieuwe mensen, een nieuw college of een nieuwe raad vanzelf anders wordt. Maar patronen verhuizen bijna altijd gewoon mee.

Patronen in gedrag, individueel en collectief, hebben vaak diepe wortels. Ze zijn ontstaan in vorig samenspel, vorige periodes. En als we daar geen bewustzijn op ontwikkelen, herhalen ze zich. Alleen met andere namen op de stoelen.

Daarom is investeren in bewustwording van eigen reflexen geen luxe, maar noodzaak. Investeren in het ontrafelen van ingesleten patronen in het geheel van de raad, het college en de organisatie, is dan ook logisch en verantwoord. Om niet opnieuw vast te lopen op min of meer dezelfde manier.

De gemeentelijke driehoek in reflex

Je ziet reflexgedrag dus niet alleen tussen mensen, maar ook tussen gremia.

• De raad die zich buitengesloten voelt en scherper gaat controleren.
• Het college dat zich overvraagd voelt en zich gaat verdedigen.
• De organisatie die spanning opvangt en daardoor niet onafhankelijk adviserend is.

Zo ontstaat een subtiel maar hardnekkig patroon van actie en reactie en niemand is nog in verbinding.

Het gaat niet over jou (al voelt het zo)

Wat een opluchting kan zijn: de manier waarop op jou gereageerd wordt, gaat vaak niet écht over jou. Het gaat vaak ook over de functie of rol die je bekleedt of op je geprojecteerd wordt. Die rollen hebben namelijk een unieke plek binnen een bestuurlijk ambtelijk krachtenveld, dragen geschiedenis met zich mee, verwachtingen, soms wantrouwen of hoop.

Door ook dat te herkennen, kun je loskomen van de reflex om het persoonlijk te nemen; en ruimte maken om werkelijk te luisteren en kijken. Naar jezelf en de ander.

Ruimte tussen trigger en reactie

De essentie van leiderschap in deze tijd ligt misschien wel hier: in het vergroten van de ruimte tussen wat je triggert en hoe je reageert.

Even stilstaan.
Bewust worden dat er meer is dan gedachten in je hoofd. Dat je ook een lijf hebt dat voelt, reageert, signalen geeft. Met je voeten op de grond, in het hier-en-nu, voordat je iets doet of zegt. Met name wanneer het spannend wordt.

Want juist dan en daar, in die stilte tussen impuls en actie, ontstaat bestuurlijke wijsheid. Daar groeit volwassen bestuur en het managen van de dynamiek. Daar ontwikkelt zich het samenspel waarop onze democratie drijft.

Bewust samenspel vraagt aandacht

Reflexgedrag laat zich niet wegdenken, maar wel herkennen en hanteren. En precies dat is waar het volwassen samenspel begint: in het zien van je eigen aandeel, in het dragen van spanning zonder de verbinding te verliezen.

Bij &BAS begeleiden we colleges, raden en directies die hun samenwerking willen verdiepen. We helpen patronen zichtbaar maken op een manier die veilig, scherp en praktisch is. Zodat nieuw leiderschap niet alleen in woorden, maar ook in gedrag zichtbaar wordt.