Burgemeesters zien maatschappelijke onrust toenemen

Bijna 80 procent van de burgemeesters ziet de maatschappelijke onrust in Nederland toenemen. Burgemeesters zien het tegengaan van die oplaaiende maatschappelijke onrust als een collectieve verantwoordelijkheid, zo blijkt uit onderzoek van Binnenlands Bestuur in de aanloop naar zijn congres ‘Maatschappelijke onrust voorkomen’ dat op 9 oktober a.s. plaatsvindt in Driebergen. ‘We hebben allemaal een rol, ook de burgers.’

Enquête onder alle burgemeesters

Die maatschappelijke onrust, soms aangewakkerd door politieke partijen, moeten burgemeesters beteugelen of zelfs zien te voorkomen. Maar wat beschouwen zij als maatschappelijke onrust? Hoe herkennen ze de signalen op tijd? En wat doen ze ertegen vóór het escaleert? Binnenlands Bestuur verspreidde in augustus een enquête onder alle burgemeesters, die door bijna een derde van hen (111) werd ingevuld.

Ontwrichtende uitingen

Maatschappelijke onrust wordt door veel burgemeesters verbonden met gevoelens van angst, onvrede en onzekerheid die sluimeren in de samenleving. ‘Voor mij is sprake van maatschappelijke onrust als inwoners en organisaties zo weinig vertrouwen hebben in bestuur en instituties dat zij hun toevlucht nemen tot acties die het functioneren van samenleving en democratie verstoren en uit balans brengen’, schrijft een van hen. ‘Ik heb het over ontwrichtende vormen van actievoeren of demonstreren, ontwrichtende uitingen van belediging of bedreiging, verspreiding van desinformatie en andere vormen van oneigenlijke druk op democratische processen.’

Onvrede met overheidsbeleid

Sommige burgemeesters noemen ook ‘radicalisering’ of ‘(politieke) polarisatie’ als bron van maatschappelijke onrust. Voor een van de burgemeesters zijn het gedragingen als gevolg van ‘onvrede met het overheidsbeleid op het gebied van asielzoekers en het onveiligheidsgevoel naar aanleiding van de geopolitieke situatie’. Een ander wijst erop dat het kan gaan om openbare woede of frustratie. ‘Tegelijk kan dit ook betrokkenheid betekenen. Soms is het machteloosheid. De maatschappelijke onrust is wanneer dit collectief naar buiten komt, en ook tot een zekere ontwrichting leidt.’ Overigens kan maatschappelijke onrust ook verbindend werken, vindt deze burgemeester.

Ontwikkelingen niet negeren

Volgens een ander gaat het bij maatschappelijke onrust in grote gemeenten dan al snel over demonstraties en rellen. ‘Maar in een kleine gemeenten gaat het over spanningen, protesten en wantrouwen/desinformatie verspreiden. Groepen mensen zijn ontevreden of bezorgd over een maatschappelijk probleem of gebeurtenis. Deze ontwikkelingen mogen in een kleine gemeenschap niet genegeerd worden. Ze leiden al snel tot het indienen van klachten, verzoeken om handhaving en onnodige Woo-procedures, die veel geld en tijd kosten en tot ontwrichting van het ambtelijke apparaat kunnen leiden.’

Escalerende protesten

Bijna vier op de vijf burgemeesters zien de maatschappelijke onrust dus toenemen. Een burgemeester wijt dit aan de toenemende spanning en verdeeldheid in de samenleving. ‘Mensen maken zich zorgen, zijn sterk betrokken bij of voelen zich onzeker over zaken die hen aangaan. Het is duidelijk merkbaar dat deze gevoelens steeds zichtbaarder worden, bijvoorbeeld in de vorm van protesten of verhitte discussies die verder escaleren.’

Weinig ruimte voor dialoog

Een ander neemt een tendens waar in de samenleving: ‘Op social media en daarbuiten begeven mensen zich steeds meer binnen hun eigen bubbel en is er nog weinig ruimte voor dialoog.’ Een derde burgemeester wijt het aan ‘indoctrinatie door herhaling van (verkeerde) boodschappen’. ‘Algoritmes en bewuste campagnes zorgen voor de herhaling die tot vaste overtuigingen leiden die niet meer bespreekbaar zijn.’ Een burgemeester die sinds 2018 het ambt bekleedt ziet ten opzichte van toen steeds vaker spanningen in de samenleving en een grotere onrust. ‘Mensen zijn sneller uit balans dan zeven jaar geleden.’

Collectieve verantwoordelijkheid

De slotvraag aan de burgemeesters was: wie is er volgens u verantwoordelijk voor het tegengaan van maatschappelijke onrust? Waar een derde het zoekt bij de burgemeester, de driehoek, de politie of de veiligheidsregio en één burgemeester het sociaal domein, kiest twee derde voor de optie ‘anders’. Dat is met een enkele uitzondering: collectieve verantwoordelijkheid. ‘Alle bovengenoemde partijen zijn er samen verantwoordelijk voor en kunnen alleen samen maatschappelijke onrust tegengaan.’ De samenleving, zegt een ander. ‘Het is naïef om hier een persoon voor aan te wijzen.’ Een aantal burgemeesters noemt ook de rol van de inwoners. ‘We hebben allemaal een rol, ook de burgers.’

Lees meer uitkomsten van het onderzoek in BB18 van deze week (inlog)