‘De uitvoering is een ondergeschoven kindje’

Bestuurders mogen vinden dat hun plannen geweldig zijn, uitvoerders kunnen daar heel anders over denken. Senator Mary Fiers wil daarom dat plannenmakerij wordt vergezeld van een uitvoerbaarheidstoets. Ze schrijft ook een gids over betere uitvoering ‘voor iedereen die om goed bestuur geeft’.

Missie

Het Groen Ontwikkelfonds Brabant moet op zoek naar een nieuwe directeur. Oud-wethouder en huidig Eerste Kamerlid Mary Fiers (57) houdt ermee op. Fiers heeft namelijk een missie. ‘En daar ga ik mij het komende half jaar helemaal op storten’, verkneukelt Fiers zich. Ze zet zich niet aan een boek over de Romeinen in Brabant en het wordt ook geen portrettengalerij van opmerkelijke Eindhovenaren, het wordt een gids over de uitvoerbaarheid – beter gezegd onuitvoerbaarheid – van wet- en regelgeving.

Gelachen

Fiers: ‘Dat klinkt saai, maar dat wordt het niet. Iedereen die mij kent, weet dat er ook gelachen mag worden. Leesbare verhalen die iedereen in het openbaar bestuur herkent. Leuke illustraties en ervaringen en tips en trucs over hoe het anders kan met mensen die het al ploeterend in de praktijk hebben gebracht.’

Verkeerd

Mary Fiers’ fixatie op de uitvoerbaarheid van wet- en regelgeving en het daaruit voortvloeiende beleid komt niet uit de lucht vallen. Fiers: ‘Ik zie onuitvoerbaarheid van wet- en regelgeving in mijn hele carrière terugkomen. Beleid dat, hoe goedbedoeld ook, verkeerd valt in een complexe samenleving. Ik werd er voor het eerst in Eindhoven mee geconfronteerd als wethouder wonen. In de beleidsoverleggen kreeg ik vooral te horen dat het heel goed ging. Ik dacht blijmoedig en wellicht enigszins naïef dat ons woonbeleid geweldig was, en dan kwam ik in de stad en daar hoorde ik van huurdersverenigingen, bewonersorganisaties en woningcorporaties dat er juist veel mis was. Hoe kon dat nou? Ik stond ook nog eens voor gek.’

Wijksafari

In het stadhuis stelde Fiers voor het beleidsoverleg te veranderen. ‘We moeten mensen aan tafel krijgen die de geluiden van buiten opvangen. En dat is wat anders dan het organiseren van een wijksafari, aapjes kijken in de wijken.” In die tijd pikte mijn toenmalige collega Staf Depla dat van mij op, hij zei het laatst nog: “Is dit beleid of is erover nagedacht?”’

Uitvoerbaarheidstoets

Na haar wethouderschap belandde Fiers in 2014 bij de uitvoeringsorganisatie Groen Ontwikkelfonds van de provincie Brabant, en eigenlijk was het daar van hetzelfde laken een pak. De directeur van het fonds: ‘Bij de aanpak van het landelijk gebied wordt beleid gemaakt, maar de uitvoeringsorganisatie op het gebied van nieuwe natuur wordt daar vaak niet spontaan bij betrokken. Ik zou zeggen: als je een beleidsstuk fabriceert, dan moet je het groenfonds willen vragen om een uitvoerbaarheidstoets of een visie daarop.’

Jehova’s getuige

Waarom gebeurt dat dan niet? Fiers: ‘We hebben afgelopen jaren uiteraard wel eens bijdragen geleverd voor dossiers, maar knelpunten in de uitvoering halen vaak niet ongeschonden de eindversie. Niet belangrijk genoeg? Onderweg verdwenen, terwijl we als uitvoeringsorganisatie echt wel zinnige dingen aanhaalden. Natuurlijk heb ik hierover in het provinciehuis aan de bel getrokken, maar dat zou niet moeten hoeven. Je gaat je een Jehova’s getuige voelen die opdringerig een voet tussen de deur wil zetten. Bij ieder beleidsstuk zou aan een uitvoeringsorganisatie expliciet gevraagd moeten worden: kan dit, is dit haalbaar? Maar uitvoering is bij de overheid een ondergeschoven kindje.’

Achteruitgang

In Den Haag is het niet veel anders. Dat merkte Fiers toen ze in 2018 namens de PvdA zitting nam in de Eerste Kamer. ‘Ook daar moet meer aandacht komen voor de uitvoerbaarheid van wetten.’ Over de uitvoerbaarheid van wetten zei huidig burgemeester van Leeuwarden en oud-Kamerlid Sybrand Buma onlangs: ‘Wat uit Den Haag komt, is vaak een compromis, waarbij je bijvoorbeeld aan de ene kant als gemeente een bevoegdheid krijgt om iets te doen, maar Den Haag het vervolgens zo vastzet in regels dat de bevoegdheid eerder een achteruitgang is dan een vooruitgang. Soms zijn het wetten waar ik zelf mijn hand voor omhoog had gestoken. Je staat in Den Haag ver van de uitvoering af, waardoor een amendement of iets dergelijks een hele wet kan vastzetten.’

Complex

‘Voor een deel komt dat omdat de werkelijkheid van onze samenleving zo complex is’, beaamt Fiers. ‘Je kunt onmogelijk alles overzien. Ik zou daarom zeggen: denk groot en begin klein. Het idee dat je alles in één keer met een wet regelt en dat het gesmeerd gaat lopen, is een utopie. De kunst is om tijdig te kunnen en willen bijsturen. Daarvoor moeten signalen over de uitvoerbaarheid wél goed en tijdig worden opgevangen.’

Werkgroep

Fiers vond in de senatoren Dittrich (D66), Lagas (BBB) en Van Toorenburg (CDA) gelijkgestemde zielen met wie ze een werkgroep vormde om ervoor te zorgen dat voortaan bij alle wetsvoorstellen uitvoerbaarheidstoetsen worden gepresenteerd. Senator Fiers: ‘Nu vind je bij een wetsvoorstel vele honderden pagina’s tekst, maar vaak geen uitvoerbaarheidstoets. Wij hebben onze griffie daarom gevraagd om bij ieder wetsvoorstel naast het advies van de Raad van State de uitvoerbaarheidstoets te plaatsen. Vaak staat er dan: er is geen toets.’

Onverteerbaar

Dat vindt de Eerste Kamer onverteerbaar (op PVV en FvD na) en stuurde de regering in oktober een brief waarin ze vraagt om een uitvoerbaarheidstoets bij alle wetsvoorstellen. ‘Een toets van de wet die voor ons ligt, antwoorden op een vast aantal vragen en een vaste benaming. Met als kern: is de wet doenbaar voor burgers, bedrijven en de betrokken uitvoeringsorganisaties’ En? Fiers: ‘Ik zou zeggen dat een nieuw kabinet deze brief met open armen ontvangt. Allerlei instituten maken analyses over hoe het misgaat tussen beleid en uitvoering en wat beter zou kunnen. Dan is dit toch een fantastisch initiatief?’

Lees het hele interview met Mary Fiers deze week in BB21 (inlog).