Tegenspraak klinkt als strijd, maar draait juist om samenwerking

In elke organisatie komt het voor: iemand ziet iets gebeuren dat niet klopt, twijfelt aan een beslissing of heeft een ander perspectief. Wat doe je dan? Zeg je er iets van? Of houd je je stil, om de relatie goed te houden of gedoe te vermijden?

Bij gemeenten, waar politieke druk, maatschappelijke verwachtingen en ambtelijke uitvoering samenkomen, is die spanning vaak extra voelbaar. Toch is het juist hier essentieel dat professionals zich uitspreken. Dat noemen we professionele tegenspraak.

Wat is professionele tegenspraak eigenlijk?

Hoewel de term steeds vaker opduikt – onder meer in de cao Gemeenten en SGO – roept hij ook veel vragen op. Want wat bedoelen we er precies mee?
Professionele tegenspraak kan je globaal omschrijven als het inbrengen van een ander perspectief op respectvolle wijze vanuit vakmanschap en verantwoordelijkheid. Om zo tot betere en rechtvaardigere besluiten te komen.

Dat klinkt prachtig. En logisch. Want natuurlijk wil je dat besluiten gedragen en doordacht zijn. Toch is dat makkelijker gezegd dan gedaan.

De praktijk is weerbarstig

In de dagelijkse praktijk blijkt dat veel medewerkers professionele tegenspraak lastig vinden. De drempel om iets te zeggen is hoog. Wat als je verkeerd begrepen wordt? Wat als je op je plek wordt gezet? Wat als het ‘niet gewaardeerd’ wordt?

In veel organisaties is het geven van tegengeluid geen vanzelfsprekendheid. Vaak hangt het af van individuele lef of van de ruimte die je persoonlijk ervaart bij je leidinggevende. En die ruimte is lang niet altijd duidelijk. Het idee leeft dat je ‘lastig’ bent als je je uitspreekt. Of dat je collega’s voor het hoofd stoot.
Daarbij helpt het ook niet dat het woord ‘tegenspraak’ associaties oproept met strijd, conflict of verzet. Terwijl het daar juist níet om gaat.

Het draait om vakmanschap, niet om gelijk krijgen

Professionele tegenspraak is geen persoonlijke aanval, geen machtsstrijd en geen bewijsdrang. Het is een uiting van professioneel handelen. Van betrokkenheid, verantwoordelijkheidsgevoel en het streven naar kwaliteit. En het vraagt niet alleen iets van degene die spreekt, maar óók van degene die luistert.

Tegenspraak draait om het durven benoemen van wat je ziet, ook als dat schuurt. Maar altijd met respect, zorgvuldigheid en vanuit de inhoud. Geen onderbuikreactie, maar een professioneel perspectief.

Psychologische veiligheid is cruciaal

Of mensen zich uitspreken, hangt sterk samen met de mate van veiligheid die ze ervaren. In teams waar vertrouwen heerst, mensen fouten mogen maken en feedback normaal is, ontstaat sneller een open cultuur. Daarin durven mensen hun zorgen, twijfels en ideeën te delen.

Die veiligheid bouw je niet met mooie woorden of beleid. Die groeit langzaam, door wat mensen dagelijks ervaren. Door leidinggevenden die écht luisteren. Door collega’s die elkaars mening respecteren. Door situaties waarin blijkt: hier mag ik mijn stem laten horen.

Iedereen heeft hierin een rol

Het geven van professionele tegenspraak is geen kunstje. Het vraagt oefening, bewustwording en soms ook wat steun. Medewerkers moeten het lef hebben om zich uit te spreken. Leidinggevenden moeten het geduld en de openheid hebben om te luisteren. En de organisatie als geheel moet duidelijk maken: dit vinden wij belangrijk.

Want zonder ruimte voor kritische vragen, eerlijke reflectie en andere perspectieven, worden besluiten kwetsbaar. Dan nemen we misschien ‘snel’ besluiten, maar niet per se de juiste.
Professionele tegenspraak is daarmee geen luxe, maar noodzaak. Het is geen last, maar een kans. Geen strijd, maar een vorm van samenwerking.