De VVV van het sociaal domein

Wie met Google zoekt op VVV krijgt direct een opsomming te zien van gemeenten die zichzelf omschrijven als verrassend, ontdekkend, uitdagend en bezienswaardig. Met die aanduidingen in het achterhoofd vroeg ik me af of VVV dan ook een bewegwijzering is voor sociaal domein en gemeenten. Is dat nodig en zo ja, waar staat VVV dan voor?

Vierbaansweg of karrespoor

Zo langzamerhand beginnen we door te krijgen dat de veranderingsroute die we zijn ingeslagen geen overzichtelijk geasfalteerde vierbaansweg is, maar meer een karrespoor over mistig terrein. Dat karrespoor vraagt om veel meer verkenning en ontdekking dan de wegenbouwers misschien wel zouden willen. Daarom is het goed om even stil te staan en ons af te vragen of we nu op de asfaltweg rijden of ons inmiddels op het karrespoor bevinden. Maar in de praktijk hoor en zie ik vooral dat het te druk en te veel is en weinig mensen meer weten waar we ons bevinden.

Reflectie, geen overhaaste keuzes

Met andere woorden, weten wij wel waar wij zijn of verliezen we de grip en maken we overhaaste keuzes? Daar waar juist reflectie ons meer inzicht zou verschaffen. Is er soms ergens een einddatum vastgelegd waarop het sociaal domein op orde moet zijn? De filosofe Joke Hermsen schrijft in haar essay Kairos dat we in een tijdperk zijn beland waarin we niet meer de juiste maat weten te bepalen. We overstijgen in dit tijdperk het bekende en voorspelbare en moeten ons overgeven aan het onverwachte en onberekenbare van een nieuw begin.

Systeemwereld en leefwereld

Op de asfaltweg rijden de mensen van de systeemwereld en projectmatig werken. Het te bereiken doel is helder en taakgericht zijn zij op weg. De begroting wordt vastgesteld, de uitgaven in kaart gebracht en gekoppeld aan de resultaten. Sleutelbegrippen zijn overzicht, resultaatsturing, kostenbeheersing en efficiency. De reizigers over deze route focussen zich erop om de maatschappelijke doelen kosteneffectief in kaart te brengen en te verantwoorden.

Op het karrespoor rijden de mensen van de leefwereld en het procesmatig werken. Het te bereiken doel wordt gaandeweg helder. De leerervaringen zijn de (tussentijdse) resultaten, zonder een duidelijk scenario en met veel verkenningen en ontdekkingen. Zij manoeuvreren in een krachtenveld waar ervaringen en opvattingen de belangrijkste ingrediënten zijn. Sleutelbegrippen zijn experimenteerruimte, netwerk(organisaties) en onderhandelen. De reizigers over deze route focussen zich erop om te zoeken naar de beste verandering(en), aansluitend bij de vragen en behoeften die in de leefwereld spelen.

Vertrouwen

Waarmee we terugkomen bij de noodzaak van bewegwijzering in het sociaal domein, en een VVV die daarbij houvast kan bieden. In dit kader staat mijns inziens de eerste V voor Vertrouwen. Hebben we wel voldoende vertrouwen in de eigen kracht van burgers, hun sociale netwerken, de zorginstellingen, de professionals en onze eigen beleidsmakers? Of misschien is het ook helemaal geen kwestie van vertrouwen hebben, maar van vertrouwen geven. Wie is bereid om de verantwoordelijkheid te nemen voor de veranderingen en gewenste resultaten in het sociaal domein? De burger, de overheid, de instellingen, de buurt? Deze regie-discussie woedt al geruime tijd, maar duidelijke antwoorden zijn er (nog) niet…

Verbinden

De tweede V gaat over het Verbinden van asfaltweg en karrespoor. Bovendien, was de asfaltweg vroeger niet ook een karrespoor en kan het karrespoor uiteindelijk geen asfaltweg worden? Op een goede routekaart staan beide aangegeven en is ook duidelijk hoe je van de ene weg op de andere kunt komen. De wegen zijn met elkaar verbonden.

Ik zie in de dagelijkse praktijk in het sociaal domein dat de asfaltweg domineert. Er is behoefte aan overzicht en duidelijkheid. We zijn daar ook meer aan gewend. Wat we vergeten is dat de veranderingen om ons heen sneller gaan dan we ze kunnen beheersen. Dat maakt ons onzeker en brengt ons in de war. Moeten mensen wel hun eigen huis als vakantieverblijf voor anderen inzetten

(Airbnb), hun eigen auto als taxi gebruiken (Uber) of hun eigen hulp organiseren (coöperatie WeHelpen). Dit laatste wordt misschien nog toegejuicht, maar gaan we onze traditionele financiële middelen hiervoor inzetten? En zijn de kosten dan nog wel beheersbaar? De Duitse marxistisch filosoof en atheïstisch theoloog Ernst Bloch heeft gezegd ‘Wees realistisch, denk het onmogelijke.’ Dat kan in het sociaal domein tot verrassende wendingen leiden.

Proef op de som: schaf verleningsbeschikking af

Een interessante casus is de discussie tussen de controllers en juristen enerzijds en de uitvoerende zorgprofessionals anderzijds, waarbij het gaat over de afschaffing van de verleningsbeschikking. In het verleden zijn er in de jeugdzorg veel initiatieven geweest om de regeldruk en de bureaucratie terug te dringen.

In november 2010 werd door de Ministeries van Binnenlandse zaken en VWS de publicatie “Minder regeldruk, meer tijd voor jeugdzorg” uitgebracht, met daarin 18 good practices uit het hele land.

Wellicht worden deze voorbeelden nu gezien als systeemaanpassingen en bewijzen voor het naderende faillissement van het jeugdzorgstelsel, maar het is minimaal de moeite waard om te kijken wat daar nu voor in de plaats is gekomen. Ik zie bijvoorbeeld dat het niet vanzelfsprekend is om het ambulante deel van de jeugdhulp beschikkingsvrij te maken, daar waar de indicatie in het verleden al was afgeschaft…

In de eerder genoemde discussie gaat het feitelijk om de zoektocht naar mogelijkheden en verbinding van verschillende werelden. De uitkomst daarvan kan iedereen iets opleveren, als men bereid is om Vertrouwen in elkaars opvattingen te hebben en om te Verbinden.

Veiligheid

De derde V gaat over Veiligheid. Misschien zou u een andere V verwachten, maar ik zal u uitleggen waarom hier voor mij veiligheid staat. Veiligheid gaat hand in hand met vertrouwen en verbinden. De veiligheid groeit bij meer vertrouwen, en ik heb al beschreven hoe verbinden ontstaat op basis van vertrouwen. Zij zijn dus onlosmakelijk met elkaar verbonden en de eerste praktijkresultaten in het sociaal domein laten dit ook zien.

Misschien ziet u een andere VVV voor zich. Maar dat is nou net het verrassende en onvoorspelbare dat noodzakelijk is binnen het sociaal domein.

Rudy Bonnet is vanuit Stade Advies werkzaam als beleidsadviseur en projectleider voor gemeenten, organisaties en burgers binnen het sociaal domein.