Voor arbeidsmigranten wel een bed, maar geen huisarts

Er is in gemeentelijk beleid te weinig aandacht voor de beschikbaarheid van zorg en ondersteuning als het gaat over de huisvesting van arbeidsmigranten. Dat zegt Simone Mensink, directeur Klant en Operations bij Salland Zorgverzekeraars waaronder ook HollandZorg, marktleider op het gebied van zorgverzekeringen voor buitenlandse werknemers. Nog te vaak wordt er alleen gekeken naar de beschikbaarheid van woningen, en onvoldoende naar de vraag of er bijvoorbeeld ook genoeg huisartsen zijn om alle nieuwkomers van zorg te voorzien.

Arbeidsmigranten

HollandZorg is inmiddels 16 jaar actief in Nederland. En richt zich specifiek op werknemers uit het buitenland die tijdelijk in Nederland werken. Arbeidsmigranten, maar ook buitenlandse studenten en kennismigranten. Om het onderscheid duidelijk te maken: als het gaat over arbeidsmigranten spreekt men meestal over de groep laaggeschoolden buitenlandse werknemers, die bijvoorbeeld werkzaam zijn in de agrarische sector, de vleesindustrie of de transport.

Bijzondere behoeften

Het is een vak apart, vertelt Mensink. ‘In de basis zijn arbeidsmigranten vaak onbekend met de wet- en regelgeving in Nederland. Het vraagt extra tijd en aandacht om ze te informeren over hun rechten en plichten. Zodat ze begrijpen waar ze recht op hebben. Daarnaast is de taal een obstakel. Niet iedere zorgverzekeraar kan mensen in hun eigen taal ondersteunen. En het vraagt ook cultuursensitief werken. Waar wij gewend zijn om met relatief kleine ongemakken naar de huisarts te gaan, kan dat voor iemand uit Polen wel heel anders zijn.’

Zorgvraag

Dat laatste was voorheen ook duidelijk terug te zien in de cijfers. Arbeidsmigranten maakten minder vaak gebruik van zorg dan Nederlanders, maar de zorg die zij nodig hadden was vaak wel complexer. ‘Je moet ook rekening houden met zaken als repatriëring, mocht iemand komen te overlijden. Daarnaast bieden we extra verzekeringen zonder eigen risico, omdat veel buitenlandse werknemers dat concept niet gewend zijn en dan voor ongewenste financiële verrassingen kunnen komen te staan.’

Nieuwe regels

Aanleiding voor het gesprek met Mensink is een eerdere publicatie op Binnenlands Bestuur, over de aanscherping van de regelgeving met betrekking tot de werkomstandigheden van arbeidsmigranten. Zo werd de maximale duur van een tewerkstellingsvergunning (TWV) verlengd van 1 naar 3 jaar. Ook werd een girale betaling aan werknemers, in tegenstelling tot een contante betaling, een verplichting voor het afgeven van een TWV. Tot slot werd aan de wet toegevoegd dat bedrijven zonder economische activiteiten, bijvoorbeeld bij een faillissement, geen arbeidsmigranten meer naar Nederland kunnen halen.

Nog steeds kwetsbaar

Wat Mensink in de praktijk tegenkomt geeft reden te denken dat de aanscherping van de regels niet genoeg is. ‘Die regels betekenen vooral veel nieuwe verplichtingen voor werkgevers. Dat is een goede ontwikkeling, maar het neemt niet weg dat heel veel arbeidsmigranten alsnog in een kwetsbare positie zitten. We zien dat een groot deel van de werkgevers er scherp op is dat iemand wel verzekerd is. Met name vanuit de uitzendbureaus wordt daar hard op gestuurd. Want als er wel wat gebeurt en iemand is onverzekerd heeft naast de werknemer de werkgever ook een probleem.’

Risicogroep

‘Maar, meer dan de helft van de arbeidsmigranten werkt niet via een uitzendbureau en komt direct in dienst bij een werkgevers. Daar zien we een wisselend beeld wat betreft de aandacht voor de zorgverzekering en in uiterste gevallen zelfs ontwijkconstructies. De grootste risicogroep zijn mensen die op de bonnefooi naar Nederland komen en niet goed weten hoe het werkt. Vaak is hun woonsituatie ook nog eens gekoppeld aan hun arbeidscontract. Als ze ziek raken zijn in één klap niet alleen onverzekerd, maar ook dakloos.’

Informatie en loket

HollandZorg ziet een belangrijke taak in goede eenvoudige toegang tot zorg voor arbeidsmigranten om ziekte en uitval te voorkomen: ‘Mensen die bij ons verzekerd zijn hebben toegang tot een digitaal huisartsenconsult. Die bieden we aan in zes talen. Als mensen zich aanmelden, direct of via het uitzendbureau, dan zijn ze binnen 24 uur verzekerd. We bieden een loketfunctie en wij schakelen vervolgens met huisartsen en andere zorgpartijen. Het is van belang dat mensen zo snel mogelijk op de juiste plek terechtkomen.’ Inmiddels lijkt de zorgvraag van arbeidsmigranten steeds meer op die van Nederlanders en weten ze steeds beter de weg binnen het Nederlandse zorglandschap te vinden. Maar de rol van de verzekeraar is beperkt: arbeidsmigranten komen pas in beeld wanneer ze een verzekering afsluiten.

Vooral aandacht voor huisvesting

Gemeenten zijn volgens Mensink essentieel als het gaat om het gedeelte wat voor HollandZorg in eerste instantie uit zicht blijft. ‘Op het moment dat je weet dat er partijen met arbeidsmigranten werken moet je als gemeente scherp zijn. Wij zien dat er vooral wordt gekeken naar huisvesting. Is er wel genoeg plek? Maar een vraag die net zo belangrijk is, is of er wel voldoende zorg is. Het zou eigenlijk een ‘package deal’ moeten zijn. Huisvesting, zorg en informatievoorziening.’

Verantwoordelijkheid nemen

Een integrale aanpak dus. Overigens een veelgehoorde wens in menig gemeentelijk beleidsveld. Maar zeker voor de arbeidsmigrant is dat volgens Mensink van groot belang. ‘Er is een huisartsentekort en dat is voor Nederlanders al een groot knelpunt, maar voor de arbeidsmigrant is dat nog veel erger, omdat het aanbod nog beperkter is. In Nederland hebben we schrijnende personeelstekorten, en de vergrijzing gaat voorlopig door. Arbeidsmigranten houden de economie draaiende. Dan zou de overheid ook de verantwoordelijkheid moeten nemen om de beschikbaarheid van zorg als randvoorwaarde te hanteren.’

Prominentere plek in beleid

‘Steeds als het gaat over arbeidsmigranten moeten gemeenten zichzelf de vraag stellen: hebben we wel voldoende zorg? Dat gebeurt nog te weinig. Ik zeg niet dat het makkelijk is, maar er zijn wel middelen om dat te stimuleren. Startersregelingen voor huisartsen bijvoorbeeld, en ondersteuning bij het vinden van huisvesting voor huisartsenpraktijken. De arbeidsmigrant is geen tijdelijke passant, maar een onmisbare schakel in onze samenleving. Als we willen dat zij gezond blijven en hun bijdrage kunnen blijven leveren, moeten huisvesting en zorg niet langer als losse puzzelstukjes worden benaderd.’