Gemeenten spiegel voorhouden over ‘moeilijk bereikbare gemeenschappen’

Door de verdeeldheid tussen voor- en tegenstanders van het Eritrese regime ontstaan spanningen en incidenten in verschillende Westerse landen, zoals in Den Haag begin 2024. Politieagenten raakten gewond en de schade was aanzienlijk. Dit zorgde voor veel verontwaardiging in de publieke opinie en bezorgdheid onder beleidsmakers.

Gemeenten hebben de verantwoordelijkheid voor de openbare orde en veiligheid. Had dit voorkomen kunnen worden? Kunnen we het in de toekomst voorkomen? Wij bespraken het met vertegenwoordigers van welzijnsorganisaties en beleidsmedewerkers van de gemeente Nijmegen tijdens onze masterclass ‘Communities out of reach: which role should the municipality take?’

“Wat ik heel mooi vond tijdens de masterclass, en complimenten aan gemeente Nijmegen dat ze dit soort initiatieven nemen, dat ze zich kwetsbaar opstellen door te zeggen: we zitten met een probleem.”

Waarom en hoe komt iemand uit Eritrea?

In Nederland wonen 3 groepen Eritrese vluchtelingen die hier onder verschillende omstandigheden zijn gekomen. De verschillen zijn groot tussen deze groepen. De eerste groep voelt zich over het algemeen meer verbonden met het huidige regime, terwijl de recentste groep juist vlucht voor dit regime.

In Eritrea is geen vrijheid van meningsuiting of persvrijheid, er zijn talloze politieke gevangenen en martelingen zijn geen uitzondering. Zij die deze situatie proberen te ontvluchten, komen onderweg vele verschrikkingen tegen. Vóór de vaak dodelijke oversteek van de Middellandse Zee worden Eritreeërs mishandeld, ontvoerd en zelfs verkocht in Libië.

Eenmaal aangekomen in Europa krijgen ze bovendien nog steeds te maken met de lange arm van het regime, die hen onder druk zet om geld af te dragen voor de veiligheid van hun achtergebleven familie. Deze mensen, meestal jonge jongens en meisjes, bevinden zich dus in uitermate lastige omstandigheden. Door hun ervaringen in Eritrea en tijdens hun vlucht zijn velen van hen getraumatiseerd’. Wat is er aan de hand in Eritrea?

De vraag en zijn intentie

Beleidsmakers in Nijmegen hebben behoefte aan contact met Eritrese inwoners, en vooral met diegenen die hier het meest recent zijn aangekomen. Maar contact maken, en het vinden van sleutelpersonen, verloopt moeizaam. Misschien niet zo gek: waarom zou je als Eritreeër, na zoveel negatieve ervaringen met autoriteiten, behoefte hebben aan contact met de overheid in Nederland of Nijmegen? Wie zegt dat die wel betrouwbaar is?

Aanvankelijk was de centrale vraag van deze masterclass: hoe leg je contact met een gemeenschap waarmee je zoveel afstand ervaart? Toch kozen we liever eerst voor een andere vraag: wat is onze werkelijke intentie met het in contact willen komen?

Willen we contact met de Eritrese diaspora omdat we problemen willen voorkomen? Of omdat we hen willen ondersteunen als volwaardige inwoners?

Als beleidsmaker is het goed om je bewust te zijn van je werkelijke intenties. En dan: is jouw plan van aanpak (zowel moreel als strategisch) de juiste voor welk probleem? Hierover gingen we met elkaar in gesprek. Met beleidsmakers en welzijnsorganisaties uit zowel Nijmegen als de rest van Nederland.

Veilige ontmoetingsplekken en fragiel vertrouwen

Community builder en voormalig politieagent Darren Coventry-Howlett uit Ierland zet zich in voor community building en nam deel aan de masterclass. Hij benadrukt het belang van veilige ontmoetingsplekken waar mensen vrijuit hun behoeften en emoties kunnen delen. Darren: “Als we leesclubs kunnen organiseren voor oudere witte mensen, dan moeten we ook openbare ruimtes kunnen creëren voor andere groepen die daar behoefte aan hebben."

“Je moet naast mensen staan om te onderzoeken wat hun behoeften zijn. Mensen uit Eritrea zullen niet zo snel aangeven wat ze nodig hebben. Verwacht dat dus ook niet. Ze zijn het niet gewend, omdat de deuren zolang gesloten zijn geweest voor hen.”

Malou Lintmeijer, directeur van Here to Support, schetst het belang van toenadering tot de leefwereld van gemeenschappen. Zo hebben Eritreeërs een sterke wij-cultuur, wat van belang is voor community builders en ambtenaren. Zo kan een mooie jas telkens door iemand anders van de groep gedragen worden, en gebeurt eten doorgaans gezamenlijk uit één grote schaal. Dit lijken banale voorbeelden, maar dit is een tastbaar en ingebakken contrast met individuele porties eten in een AZC, casusmanagers met een een-op-een benadering en in het algemeen de Nederlandse, individualistische indeling van de maatschappij.

De boodschap is: verdiep je in de ander en benader mensen in een context waarin ze zich comfortabel en ondersteund voelen, bijvoorbeeld in een (georganiseerde) huiskamer. Wees je bewust van wat je vraagt, en wees duidelijk in wat je te bieden hebt.

Tot slot: reik je hand uit en luister oordeelbewust

Een gelijkwaardig gesprek kan alleen plaatsvinden als alle betrokkenen oordeelbewust luisteren. Eerlijke communicatie over de aanleiding en een oprechte, onbevooroordeelde luisterhouding zijn hierbij essentieel. Dit vraagt ook iets van professionals van de gemeente:

• wees bereid om als eerste de hand uit te reiken
• wees écht aanwezig
• faciliteer veilige ruimtes

En dan nog: een gesprek leidt niet automatisch tot begrip. Het kan dit zeker bevorderen en bijdragen aan depolarisatie. Ook zorgt een ontmoeting in een vrije en veilige ruimte niet vanzelf voor meer onderling vertrouwen, maar kan het hier wel een belangrijke impuls aan geven.

Uit de ervaringen van deelnemers blijkt dat er altijd mensen zijn - zowel binnen de gemeente als binnen de gemeenschappen - die actief willen bijdragen aan verbinding. Het is van groot belang om deze ‘verbinders’ actief op te zoeken en een klimaat te scheppen waarin zij hun authentieke bijdrage kunnen en willen leveren, los van beperkende processen en protocollen.

Geef deze mensen de ruimte om vrij te opereren en hun rol effectief te vervullen. En, niet onbelangrijk: als de gemeente het verbinden met gemeenschappen op afstand echt waardevol vindt, dan moet dit zich ook vertalen in een passend en langdurig budget.

Podcast Op de radar: Moeilijk bereikbare gemeenschappen

Luister ook onze podcast Moeilijk bereikbare gemeenschappen waarin we het gesprek van de masterclass hebben voortgezet. Onze gasten bespreken waar ze in de praktijk tegenaan lopen en wat er vandaag nog anders kan.