Focus meer op plegers van huiselijk geweld

Het gesprek over femicide is – gelukkig – in volle gang. De stem van slachtoffers staat daarin terecht centraal. In dit artikel pleit ik ervoor om in het Nederlandse beleid veel steviger de focus te zetten op plegers en het voorkomen van (herhaald) plegerschap. En dan niet alleen voor dwingende controle, waar femicide de uiterste vorm van is, maar in de bredere aanpak van àlle soorten huiselijk geweld.

Zoveel slachtoffers, zoveel plegers

De monitor prevalentie huiselijk geweld (CBS, 2024) laat zien dat 9% van de mensen van 16 jaar en ouder rapporteert dat zij het afgelopen jaar slachtoffer zijn geweest van huiselijk geweld. Dat zijn 1,3 miljoen Nederlanders. De impact op levens is groot, fysiek en psychisch, en werkt ook intergenerationeel door. En waar slachtoffers zijn, zijn ook plegers. Stel je voor, 1,3 miljoen plegers….

Plegers raken uit het zicht

Bij een melding van huiselijk geweld zijn primair alle inspanningen gericht op de veiligheid van slachtoffers. De politie draagt alle meldingen over aan Veilig Thuis, slechts het juridisch bewijsbare deel wordt door het OM opgepakt. In veel gevallen verliezen we het contact met de pleger. Hulpverleners vinden het makkelijker om zich te ontfermen over het slachtoffer. Plegers voelen zich in de bejegening door hulpverleners vaak 3-0 achterstaan en staan vaak niet open voor hulp. Herhaling van geweld en nieuwe slachtoffers bij het aangaan van een nieuwe relatie komt maar al te vaak voor.

Inzet strafrecht weerbarstig

Natuurlijk vinden we dat plegers zich moeten verantwoorden voor de rechter. In de praktijk blijkt veel huiselijk geweld moeilijk bewijsbaar. Zaken worden geseponeerd. En het veel voorkomende psychische geweld is helaas nog niet strafbaar. Voor slachtoffers is de gang naar de rechter zwaar en lang, aangiftes worden daarom vaak niet gedaan. Maar heel weinig plegers komen zo voor een rechter (geen exacte gegevens beschikbaar, maar naar schatting <1%). Plegers komen er dus mee weg.

Aangrijpingspunten voor hulp

Naar schatting 30% van de plegers is zelf opgegroeid met huiselijk geweld (Verwey-Jonker, 2013). Veel plegers kampen met stressfactoren als schulden, alcoholverslaving, werkloosheid, opvoedstress of trauma. Allemaal aangrijpingspunten voor de hulpverlening om het geweld te stoppen. Wat veel mannelijke plegers belemmert om vrijwillig hulp te zoeken, zo blijkt uit een literatuurstudie naar werkzame mechanismen van plegerinterventies (Avans Hogeschool, 2025), zijn traditionele opvattingen over mannelijkheid. Dus daar moet aandacht voor zijn. In diezelfde studie worden drie factoren benoemd wanneer plegers wel open staan voor vrijwillige hulp:

• De angst om de partner of het gezin te verliezen, dan wel het daadwerkelijke verlies van partner en gezin;
• Erkenning van het probleem en de wens om te veranderen, voor zichzelf of voor anderen;
• Behoefte aan innerlijke vrede.

Zelfhulpgroepen

Een belangrijke trigger voor gedragsverandering is zelfreflectie, aangemoedigd door een ondersteunende en niet-oordelende benadering. In Nederland hebben we inmiddels enige ervaring met vrijwillige zelfhulpgroepen voor (mannelijke) plegers. Plegers nemen verantwoordelijkheid voor hun gedrag en gaan daarover in gesprek met andere plegers, ze helpen elkaar onder leiding van een ervaringsdeskundige of onder professionele begeleiding. Een soort AA dus, maar dan voor huiselijk geweld. Deelnemers zijn enthousiast, voelen zich begrepen. Wat zou het mooi zijn als iedere gemeente zo’n zelfhulpgroep heeft!

Inzet autoriteit

In Italië blijkt de inzet van een autoriteit (de politiecommissaris) die ‘een gele kaart’ als waarschuwing uitdeelt bij eerste melding van huiselijk geweld een belangrijke motivator voor plegers om hulp te aanvaarden. Een nieuwe melding betekent strafvervolging. Deze werkwijze is gezekerd in het Italiaanse bestuursrecht. De recidive is laag <10%. De inzet van drang door een autoriteit blijkt dus te werken. Hoewel het niet één op één vertaalbaar is naar Nederland, zo bleek uit mijn eigen gespreksronde in Amsterdam, zijn elementen daarvan wel inzetbaar. Bijvoorbeeld in het oplossingsgerichte gesprek door de buurtrechter, het stopgesprek van de politie, het voorwaardelijke sepot van het OM. Maar ook een jeugdbeschermer of Veilig Thuis zouden beter van het eerste crisismoment gebruik kunnen maken.

Doe meer met plegers huiselijk geweld

Voor plegers van dwingende controle (ca. 30% van de gevallen) is eerst nog strafbaarstelling van psychisch geweld nodig. Hen ontbeert het aan enige zelfreflectie en is drang en strafrecht de enige oplossing. Maar voor al die duizenden andere zaken is meer focus op plegers essentieel. Huiselijk geweld mag zich niet herhalen.

Auteur kennisbijdrage: Marieke Ruinaard (RadarAdvies). Marieke werkte afgelopen half jaar aan de Amsterdamse plegeraanpak en ontwikkelde onder meer een hulpwijzer voor plegers huiselijk geweld, kindermishandeling en seksueel geweld. Dit artikel is eerder gepubliceerd in de Volkskrant.

Voor dit artikel gebruikt onderzoek:

- Prevalentiemonitor Huiselijk Geweld en Seksueel Grensoverschrijdend gedrag 2024 | CBS
- Plegerinterventies partnergeweld Een systematische literatuurstudie naar de effecten en werkzame mechanismen (PDF)
- Van generatie op generatie, Verwey-Jonker, 2013
- Feiten-en-cijfers_flyer-A5-DEF.pdf
- Zeus Protocol | Polizia di Stato