Dataverzameling bij fraudeopsporing onder de loep

Gemeenten moeten zelf gaan inventariseren of de verwerking van persoonsgegevens bij het opsporen van bijstandsfraude wel 'noodzakelijk' is. Zo niet, dan handelen ze mogelijk in strijd met privacywet AVG.

Kritische brief

Die oproep doet de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) na een kritische brief van de Autoriteit Persoonsgegevens (AP). Het gaat om de verwerking van persoonsgegevens in samenwerking met het Inlichtingenbureau, een dataverwerker die de overheid helpt om fraude op te sporen.

Inbreuk

Uit onderzoek van de AP blijkt dat sommige gemeenten maandelijks de gegevens over het voertuigbezit van alle bijstandsgerechtigden opvragen. Volgens de AVG moet gegevensverwerking echter beperkt blijven tot datgene wat 'noodzakelijk' is, brengt de AP in herinnering. De AP is er niet van overtuigd dat het standaard maandelijks controleren van alle bijstandsontvangers noodzakelijk is en maakt zich zorgen dat gemeenten een té grote inbreuk maken op de persoonlijke levenssfeer van hun inwoners.

'Het is een dataoceaan waar veel instanties gebruik van maken, maar waarvan niemand weet wat er nu precies gebeurt.'

Aleid Wolfsen, voorzitter Autoriteit Persoonsgegevens

Proportioneel

Naar aanleiding van de brief roept de VNG gemeenten op om te inventariseren of er sprake is van een regelmatige uitwisseling van gegevens van uitkeringsgerechtigden. Als dat zo is, moet worden onderzocht of die gegevensverwerking noodzakelijk en proportioneel is. Als het grootschalig opvragen van gegevens maar in een klein aantal gevallen leidt tot het opsporen van fraude, dan moet de gemeente zich afvragen of hetzelfde effect ook met een minder ingrijpende uitvraag van gegevens kan worden bereikt.

Handreiking

De VNG kondigt aan zelf ook een onderzoek te starten. Tien gemeenten gaan de gegevensverwerking onder de loep nemen. De uitkomsten daarvan moeten leiden tot een handreiking voor gemeenten die medio mei 2022 wordt gepubliceerd. Ook privacywaakhond AP is van plan bij één of meer gemeenten op onderzoek uit te gaan.

Dataoceaan

Er klinkt al langer kritiek op de werkwijze van het Inlichtingenbureau. De AP eiste begin 2021 meer helderheid over hoe het Inlichtingenbureau met persoonsgegevens omgaat. 'Het is een dataoceaan waar veel instanties gebruik van maken, maar waarvan niemand weet wat er nu precies gebeurt', aldus AP-voorzitter Aleid Wolfsen in Trouw.

Controle

Ook bestaat er ongenoegen over het feit dat het Inlichtingenbureau geen overheidsorgaan is – het werd in 2001 opgericht door het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid en de Vereniging van Nederlandse Gemeenten als een onafhankelijke stichting. Door deze constructie onttrekt het bureau zich aan democratische controle, oordeelde de Tweede Kamer vorig jaar. De Kamer wil daarom dat het Inlichtingenbureau wordt omgevormd tot een instantie waarover wél democratische controle kan worden uitgeoefend.