Jeugdzorg in 2024: meer omzet, meer winst, minder transparantie

Hoewel de decentralisatie was bedoeld om de jeugdzorg efficiënter en kleiner te maken, wijst onderzoek op het tegenovergestelde effect: het systeem is juist fors gegroeid. Vorig jaar steeg de totale omzet onder de Jeugdwet met gemiddeld 11 procent, ondanks geplande bezuinigingen. Ook de winstgevendheid van aanbieders neemt toe. Volgens A-INSIGHTS is er sprake van een financiële concentratie die leidt tot structurele spanningen in het zorgsysteem. ‘Gemeenten en regio’s zijn voor de zorgverlening sterk afhankelijk van een selecte groep spelers.’

Onderzoeksbureau A-INSIGHTS heeft alle jeugdzorgaanbieders met een omzet van meer dan 1 miljoen euro binnen de Jeugdwet in 2024 onder de loep genomen. Het onderzoek richt zich op een groep van 412 partijen die op het moment van publicatie aan deze drempel voldoen. Daarbij maakt A-INSIGHTS onderscheid tussen grote aanbieders (meer dan 50 miljoen euro Jeugdwetomzet), middelgrote (15 – 50 miljoen euro) en kleine aanbieders (1 – 15 miljoen euro).

Versnippering

Tien jaar na de decentralisatie van de jeugdzorg ziet A-INSIGHTS een duidelijke ontwikkeling: de sector beweegt van versnippering naar consolidatie. Toch is het systeem volgens het onderzoeksbureau minder transparant dan ooit. Grote aanbieders zijn moeilijker te doorgronden en kleine aanbieders blijken relatief eenvoudig middelen uit het systeem te halen.

Groei

Hoewel de decentralisatie was bedoeld om het jeugdzorgsysteem efficiënter en kleiner te maken, wijst het onderzoek op het tegenovergestelde effect: het systeem is juist fors gegroeid. Vorig jaar steeg de totale omzet onder de Jeugdwet met gemiddeld 11 procent, ondanks geplande bezuinigingen. Deze groei komt volgens A-INSIGHTS vooral door grotere spelers, die gezamenlijk hun omzet met circa 150 miljoen euro zagen toenemen.

Ook de winstgevendheid van aanbieders neemt toe. Gemiddeld lag die in 2024 op 2,3 procent, tegenover 1 procent in 2023. ‘Grote partijen worden niet alleen groter, maar ook financieel sterker’, concludeert A-INSIGHTS.

Eigen vermogen

De grotere partijen doen het dus beter, en lijken over een iets stabielere financiële positie te beschikken. De vraag die dan resteert luidt: hoe zetten zij hun extra middelen in voor betere zorg? Gemiddeld ligt de solvabiliteit van de grootste aanbieders op 39,7 procent, bijna het dubbele van de gezonde norm van 20 procent. Dit betekent dat er ruim 600 miljoen euro aan eigen vermogen in feite ‘stilstaat’. Bovendien is een groter deel van dat vermogen ‘liquide’: 15,1 procent in 2024, vergeleken met 12,9 procent het jaar daarvoor.

Too big to fail?

Volgens A-INSIGHTS leidt deze financiële concentratie tot structurele spanningen in het zorgsysteem. ‘Gemeenten en regio’s zijn voor de zorgverlening sterk afhankelijk van een selecte groep spelers. Continuïteit van zorg vereist dat deze aanbieders, ongeacht hun financiële gezondheid, overeind worden gehouden.’ In Limburg sprong de regio bijvoorbeeld bij om de Mutsaersstichting overeind te houden, een belangrijke aanbieder van specialistische jeugdzorg. Maar, zo waarschuwt A-INSIGHTS: ‘met de gemeentelijke budgetten die teruglopen, kunnen regio’s dit niet blijven doen.’

Gemeentelijke zorggelden

Een deel van de grootste aanbieders is inmiddels uitgegroeid tot zogeheten ‘systeemspelers’. Zij realiseren hun omzet niet alleen binnen de Jeugdwet, maar ook uit andere financieringsbronnen. Gemiddeld komt bij hen nog maar 64 procent van de omzet uit de Jeugdwet. Juist bij deze grote, breed gefinancierde organisaties wordt het steeds moeilijker te volgen hoe gemeentelijke zorggelden worden besteed, stelt A-INSIGHTS.

Transparantie

Daarnaast werken steeds meer zorgaanbieders met onderaannemers. ‘Dit is een constructie die op papier bijdraagt aan overzicht, maar in de praktijk juist leidt tot versnippering en verlies van controle’, aldus A-INSIGHTS. ‘Gemeenten willen zo grip houden op het zorglandschap en verantwoordelijkheid beleggen bij hoofdaannemers, maar het gevolg is dat geldstromen ondoorzichtig worden en steeds meer zorggeld niet direct bij de zorg terechtkomt.’ De kostenpost ‘uitbesteed werk’ is in vijf jaar meer dan verdubbeld. A-INSIGHTS: ‘Wat ontbreekt, is transparantie. Gemeenten hebben nauwelijks zicht op welke tarieven hoofdaannemers doorberekenen aan onderaannemers. Daardoor is het lastig te beoordelen of publiek geld doelmatig wordt besteed. Gemeenten en inkoopregio’s proberen risico’s te beperken door hoofdaannemerschap. Maar wanneer er incidenten ontstaan bij onderaannemers, keren deze risico’s alsnog terug, maar dan versterkt en moeilijker te beheersen.’

Zorgfraude

Doordat gemeenten steeds minder hoofdaannemers contracteren, worden ze bij complexe of acute zorgvragen afhankelijk van maatwerkovereenkomsten met kleinere aanbieders. Deze partijen opereren vaak in crisissituaties, rekenen hoge tarieven en kunnen zonder uitgebreide screening worden ingezet. Met alle risico’s van dien. ‘Hier komen geregeld ‘zorgfraude’ zaken aan het licht’, constateert A-INSIGHTS.

Speelruimte

De onderzoekers schetsen een somber toekomstbeeld: als de huidige trend zich doorzet, zullen over tien jaar misschien nog enkele extreem grote (jeugd)zorgaanbieders overblijven. ‘Dan zijn de keuzemogelijkheden beperkt, de risico’s systemisch en de beleidsruimte van gemeenten vrijwel verdwenen.’ Het is aan beleidsmakers, gemeenten en aanbieders om nu in te grijpen, stelt A-INSIGHTS. ‘Voordat de speelruimte volledig verdwijnt.’