‘Arbeidsmigranten blijven nodig, maar wel minder’

De Nederlandse economie kan niet zonder arbeidsmigranten. stelt de Sociaal-Economische Raad (SER) in het deze week gepubliceerde advies Arbeidsmigratie naar waarde. Internationale arbeidskrachten zijn volgens de raad onmisbaar voor het draaiend houden van vitale sectoren, het dempen van arbeidstekorten en het betaalbaar houden van de verzorgingsstaat. De SER constateert echter dat de omvang en samenstelling van de huidige migratiestromen steeds moeilijker inpasbaar zijn in de samenleving en dat de politieke en maatschappelijke draagkracht onder druk komt te staan.

Cruciaal voor de toekomst

De afgelopen vijftien jaar verdrievoudigde het aantal migranten dat naar Nederland kwam om te werken. Tussen de 735.000 en 1,1 miljoen arbeidsmigranten zijn inmiddels actief, met name in sectoren als de tuinbouw, de voedingsindustrie, de logistiek en de bouw. Zonder hen zou de Nederlandse economie simpelweg niet kunnen functioneren, meent de SER. Toch benadrukt het adviesorgaan dat dit niet betekent dat de instroom ongebreideld kan doorgaan. ‘Minder waar het kan, beter waar het moet’ is het devies. Migratie moet volgens de SER niet langer een instrument zijn voor goedkope arbeid, maar gericht worden ingezet op sectoren en beroepen die cruciaal zijn voor de toekomst van de Nederlandse economie en samenleving.

Misstanden harder aanpakken

Een belangrijk punt van zorg is volgens de SER de positie van laagbetaalde arbeidsmigranten. Nog te vaak worden zij geconfronteerd met slechte arbeidsomstandigheden, gebrekkige huisvesting en constructies die hen afhankelijk maken van werkgevers en uitzendbureaus. Deze situatie leidt niet alleen tot mensonwaardige situaties, maar ondermijnt ook de positie van bedrijven die zich wel aan de regels houden, stelt de adviesraad. Volgens de SER kan het niet zo zijn dat goed werkgeverschap concurrentienadeel oplevert. Misstanden moeten daarom harder worden aangepakt, met hogere boetes, effectievere handhaving en de mogelijkheid bedrijven stil te leggen wanneer zij stelselmatig de regels overtreden.

Robotisering biedt uitweg

Tegelijkertijd waarschuwt de raad dat het huidige economische model bedrijven onvoldoende prikkelt om te investeren in technologie of om het beschikbare arbeidspotentieel in Nederland beter te benutten. Zolang laagbetaalde arbeid uit het buitenland relatief eenvoudig en goedkoop beschikbaar blijft, wordt innovatie uitgesteld. Robotisering en automatisering zouden juist een uitweg kunnen bieden voor de vele arbeidsintensieve sectoren die nu zwaar leunen op migranten, maar komen moeilijk van de grond zolang arbeid goedkoper blijft dan machines. Ook de inzet van mensen die nu langs de kant staan, zoals langdurig werklozen en deeltijders die meer zouden willen werken, blijft achter. De SER benadrukt dat alleen door hierin fors te investeren, de afhankelijkheid van arbeidsmigratie kan worden verminderd.

Goede arbeidsvoorwaarden

Een ander belangrijk element is de directe sturing op migratie uit derde landen. Voor kenniswerkers en vakkrachten in sectoren als ICT, zorg, onderwijs en de energietransitie blijft Nederland migranten nodig hebben. De raad wijst erop dat hier structurele tekorten bestaan die niet op korte termijn zijn op te lossen met binnenlands arbeidspotentieel. Wel moet worden voorkomen dat regelingen zoals de kennismigrantenregeling misbruikt worden door malafide werkgevers. Strenger toezicht, hogere boetes en een beter vestigingsklimaat zijn nodig om ervoor te zorgen dat de migranten die Nederland wel toelaat, onder goede voorwaarden aan de slag gaan.

Cement van de samenleving onder druk

Daarnaast stelt de SER dat migratie niet los gezien kan worden van andere maatschappelijke vraagstukken. De sterke groei van de afgelopen jaren is niet gepaard gegaan met investeringen in huisvesting, zorg en voorzieningen. Dat leidt tot druk op de leefomgeving en vergroot de kans dat het maatschappelijk draagvlak verder afkalft. Om te voorkomen dat arbeidsmigratie het cement van de samenleving onder druk zet, moet beleid volgens de raad veel nadrukkelijker worden ingebed in een breder welvaartsdenken. Migratie is niet slechts een arbeidsmarktinstrument, maar heeft directe gevolgen voor wonen, welzijn en sociale samenhang.

Vrije instroom onhoudbaar

De koerswijziging die de SER voorstaat, is politiek gevoelig. Nederland blijft afhankelijk van migranten, maar de vrije instroom zoals die nu plaatsvindt, is volgens de raad onhoudbaar. Alleen een combinatie van strengere handhaving, gerichte toelating en forse investeringen in innovatie en arbeidsmarkt kan leiden tot een toekomst waarin arbeidsmigratie van waarde is voor iedereen: voor de Nederlandse economie, voor de samenleving én voor de migranten zelf.