Lokale overheden profiteren van landelijke lessen vernieuwingsopgave infrastructuur

Gemeenten beheren meer dan 80% van alle civiele constructies in Nederland, waarvan het grootste deel de komende jaren gerenoveerd of vervangen moet worden. Maar, hoe organiseer je dit op een efficiënte, snelle en betaalbare manier, met minimale hinder voor burgers en bedrijven? De kennis en ervaring die TNO landelijk met Rijkswaterstaat heeft opgedaan, kan lokale overheden helpen bij deze vernieuwingsopgave.

Twee jaar geleden bracht TNO op verzoek van de Rijksoverheid, het Interprovinciaal Overleg (IPO) en Vereniging Nederlandse Gemeenten (VNG) de renovatie en vervangingsopgave voor onze infrastructuur gedetailleerd in kaart. Dit prognoserapport maakt duidelijk dat we tot 2100 260 miljard euro moeten investeren om onze huidige wegen, vaarwegen, spoorwegen en tienduizenden civiele constructies veilig en functionerend te houden.

Veel van deze infrastructuur stamt al uit de jaren 50 en 60 en heeft een theoretische levensduur van zo’n 60 tot 80 jaar. Als we alles tijdig moeten vernieuwen dan lopen de jaarlijkse kosten stevig op: van nu ruim 1 miljard, naar circa 2,4 miljard tussen 2021–2030, tot jaarlijks 2,9 miljard voor 2030–2040. De piek ligt rond het einde van deze eeuw bij een kleine 4 miljard per jaar. Bovendien vraagt deze opgave om meer dan een verdubbeling van de capaciteit, nog in dit decennium. We zijn in een nieuw normaal beland, dat om een significante productiviteitsverhoging én slimmer oplossingen vraagt.”

Intensiever gebruik

Ondanks dat veel objecten destijds robuuster zijn gebouwd dan nodig was, zien we volgens Rasker nu toch al problemen ontstaan door veroudering. “Probleem is dat die infrastructuur veel intensiever wordt belast dan waarvoor het destijds is ontworpen. Ook komen voor bepaalde type objecten ontwerpfouten aan het licht. Op allerlei plekken zie je problemen ontstaan. Een van de drukste bruggen van ons land, de Galecopperbrug in de A12, is deels afgesloten door renovatie. De enkele tuien worden nu vervangen door dubbele. De Haringvlietbrug is deels afgesloten geweest, en de Nelson Mandelabrug over de A12 moest met spoed worden hersteld. Ook merk je dat Rijkswaterstaat veel onderhoud aan wegen moet plegen, over langere trajecten. Dat gaan we de komende jaren veel vaker zien.”

In stand houden wat we hebben is dus al een forse opgave, met de oplopende personeelstekorten, stijgende prijzen en schaarse materialen. Daarbovenop komt de uitdaging om deze opgave met minimale CO₂- en stikstofuitstoot te realiseren, met gebruik van zo min mogelijk primaire grondstoffen.

Lokale overheden aan zet

De afgelopen jaren heeft TNO intensief met Rijkswaterstaat (RWS) samengewerkt om de enorme vernieuwingsopgave op landelijk niveau goed in beeld te krijgen.

“Gezamenlijk hebben we alle objecten doorgerekend om te ontdekken waar de grootste knelpunten zitten en hoe we deze opgave beheersbaar en betaalbaar kunnen maken. Dit is waar lokale overheden, en met name kleine tot middelgrote gemeentes, nog veel minder ver in zijn. Terwijl de opgave fors is."

“Ongeveer 55% van de toekomstige kosten ligt bij de gemeenten. Hun jaarlijkse uitgaven stijgen van een half miljard euro in 2021 naar 1,3 miljard in de komende tien jaar, en vervolgens naar 1,8 miljard in de periode 2031 - 2050. Dat komt vooral doordat gemeenten meer dan 80% van alle civiele constructies beheren. Tegelijkertijd is de specifieke kennis die nodig is voor dit soort forse ingrepen beperkt en moet ontwikkeld worden, net als de capaciteit. Met de kennis en ervaring die we al met RWS hebben opgedaan, kunnen we ook lokale overheden helpen om deze opgave beter beheersbaar en betaalbaar te maken.”
Maar: waar begin je?

Stap 1: Samen werken en in kaart brengen

Om te beginnen sta je er als gemeente, provincie of waterschap nooit alleen voor. Om deze opgave behapbaar te maken, is een goede samenwerking tussen alle beheerders namelijk essentieel.

Peter Rasker: “Een goed voorbeeld is Samen Slimmer Renoveren en Vervangen (SSRV). Dit is een samenwerkingsprogramma van Noord-Hollandse gemeenten, Rijkswaterstaat, provincie Noord-Holland, ProRail en de Vervoerregio Amsterdam. Samen pakken zij de groeiende opgave aan om de ruim 10.000 bruggen en viaducten in de provincie te renoveren of te vervangen.

Harry Michels is programmamanager SSRV: “In SSRV hebben we de eerste stap gezet door de gegevens van de bruggen en viaducten naast elkaar te leggen. We weten nu dat ons areaal in duidelijke families ingedeeld kan worden. En we zijn gestart met het samen ontwikkelen van slimme renovatie- en vervangingsstrategieën. In 2026 werken we onder andere aan een aanpak voor de 3.400 fiets- en voetbruggen in Noord-Holland en aan het invoeren van een nieuwe inspectiemethode voor houten paalfunderingen die veel geld en de inzet van schaarse expertise kan besparen. Ook bundelen we de krachten bij het beheren van beweegbare bruggen. De toekomst vraagt om een slimmere voorbereiding op de opgave én slimme uitvoering. In Noord-Holland werken we daaraan als overheden samen met marktpartijen en kennisinstellingen.”

Rasker: “Met TNO Vector hebben we de kennis in huis om zo’n samenwerking tussen provincies, gemeentes, waterschappen, ProRail en andere beheerders succesvol vorm te geven, inclusief afspraken over governance en het veilig delen van data. Vervolgens is het zaak om samen overzicht te krijgen van de complete infrastructuur met een goed prognoserapport, waarin voor ieder object de technische staat nauwkeurig wordt aangegeven.”

Stap 2: Onderzoek of levensduurverlenging mogelijk is

Het nauwkeurig onderzoeken van de technische staat van een object kan tot meevallers leiden. “Uit ons onderzoek blijkt regelmatig dat levensduurverlenging mogelijk is”, weet Rasker. “Door de robuuste naoorlogse bouwkwaliteit kun je bij een brug, tunnel of viaduct soms veilig 30 jaar of meer optellen. Inmiddels weten we steeds beter van al die objecten hoeveel potentiële verlenging mogelijk is. Langer doen met wat je hebt, scheelt enorm in de kosten, en het maakt de opgave beter planbaar en haalbaar.”

Stap 3: Prioriteren en plannen

“Om de piek van bijna 4 miljard euro per jaar aan vernieuwingskosten te voorkomen, moeten we met elkaar de curve lager maken en uitsmeren over een langere termijn”, vertelt Rasker. “Dat kan door met elkaar scenario’s op te stellen, op basis van vooraf gekozen prioriteiten. Naast veiligheid, wat nu de hoofdprioriteit is, kun je ook bereikbaarheid, weerbaarheid en economische belangen meewegen. Maar ook de uitvoerbaarheid; is er voldoende capaciteit in de markt, of in de eigen organisatie?” Bij het plannen is een goede afstemming tussen de beheerders cruciaal.

Peter Rasker: “Door het langdurig afsluiten van een drukke route, zoals onlangs de brug in de A7 bij Purmerend, kunnen allerlei problemen op het onderliggende wegennet ontstaan. Met modellen kunnen we gezamenlijk verkeersstromen analyseren en knelpunten identificeren, zodat overheden preventieve maatregelen kunnen treffen.”

Stap 4: Versnellen door industrialisering

Als een brug, viaduct of kademuur daadwerkelijk moet worden aangepakt, zijn er verschillende mogelijkheden om dit zo efficiënt mogelijk aan te pakken.

“De Nederlandse bouw kent een relatief lage productiviteit. In plaats van een of enkele viaducten, zullen we er tientallen of zelfs honderden moeten vervangen. Om die productiviteit te verhogen, kijken we naar het standaardiseren van de opgave met typologieën. Door objecten met dezelfde kenmerken te bundelen, kunnen we industriële, modulaire en flexibele bouwmethodes toepassen die sneller, voordeliger en duurzamer kunnen zijn dan een individuele aanpak. We gebruiken typologieën ook om objecten opnieuw door te rekenen voor instandhouding. Interessant is ook de contingentenaanpak die we bij het verduurzamen van woningen toepassen. Daarbij draaien we het om en kijken we welke oplossingen er in de markt beschikbaar zijn, en daar zoeken we vervolgens geschikte objecten bij. Deze aanpak gebruiken we nu ook voor infrastrauctuur.”

Stap 5: Landelijk standaardiseren

TNO helpt bij het inventariseren van de verschillende methodes, het bepalen van veilige standaarden. Hoe ga je informatie met elkaar delen, Welke afspraken maak je met elkaar? Waar zit uiteindelijk de business case voor bedrijven?

“We zijn nu bezig om deze opgave veel meer vanuit een landelijk perspectief te benaderen. Met de samenwerking Duurzame Vernieuwingsopgave Infrastructuur werken we samen met VNG, Interprovinciaal Overleg (IPO), Bouwend Nederland, NLingenieurs, IenW, DigiGO, TKI Bouw en Techniek en Rijkswaterstaat, om de kennisinfrastructuur te verbinden en te versterken. Dit partnerschap wordt de komende tijd bovendien nog verder verbreed. Overheden die een bepaald type brug of tunnel moeten vervangen, profiteren van de gestandaardiseerde methodes die we mogelijk al voor een object ontwikkeld hebben. Met dit soort oplossingen kunnen we uiteindelijk echt versnelling en kostenreducties realiseren voor deze opgave.”

Infra voorwaarde voor andere opgaven

Volgens Peter Rasker is het zaak dat we eerder gister dan vandaag aan deze opgave beginnen. “De meeste mensen nemen onze infrastructuur voor lief. Pas als het ergens begint te kraken en er overlast ontstaat, komen we in beweging. Het in stand en beschikbaar houden van al die objecten is niet alleen maatschappelijk en economisch van wezenlijk belang, het is ook randvoorwaardelijk voor al die ander opgaves, zoals de woningbouw en energietransitie. Het begint met het erkennen van die prioriteit bij elkaar, zodat lokale overheden de handen ineen kunnen slaan om deze opgave gezamenlijk op te pakken. Met deze vijf stappen zijn we in staat om die hele grote vernieuwingsopgave behapbaar, betaalbaar en toekomstbestendig uit te voeren.”