Gezondheidsbeleid steden komt niet van de grond

Het gezondheidsbeleid is in de meeste steden nog sterk verkokerd. De domeinen gezondheid en ruimtelijke ordening blijken in de praktijk gescheiden werelden. Daardoor blijft het streven naar een gezonde leefomgeving in steden beperkt tot het voldoen aan wettelijk vastgestelde milieunormen. Het ontbreekt aan concreet beleid dat de gezondheid van burgers bevordert.

Stimulans tot gezonder leven

Dat concludeert de Raad voor de leefomgeving en infrastructuur (Rli) in het advies ‘De stad als gezonde habitat: gezondheidswinst door omgevingsbeleid’. Volgens de raad zou het omgevingsbeleid van gemeenten niet uitsluitend gericht moeten zijn op bescherming van de burger tegen gevaren als luchtvervuiling, giftige bodemstoffen of geluidsoverlast. Zij zouden daarnaast de steden zo moeten inrichten dat burgers worden gestimuleerd gezonder te leven. Om te beginnen in wijken waar bovengemiddeld veel burgers kampen met een gezondheidsachterstand.

Meer samenwerking
Om dat te bereiken is meer samenwerking nodig tussen de nu vaak sectoraal opererende gemeentelijke domeinen zorg (gezondheid) en ruimtelijke ordening (leefomgeving). Hier zou de invoering van de overkoepelende Omgevingswet - nu voorzien voor 2021 - een belangrijke rol in kunnen spelen. ‘Je moet partijen aan de voorkant bijeen brengen om een gezamenlijke gezondheidsmissie te formuleren’, aldus Ellen Peper, voorzitter van de raadscommissie die het advies voorbereidde. ‘En die ambitie expliciet vastleggen in de gemeentelijke omgevingsvisie.’

Eerste ontmoeting
‘We zijn ons onderzoek gestart met een bijeenkomst met veertig professionals afkomstig van gemeenten, provincies, rijk en kennisinstellingen’, blikt Peper terug op het onderzoekstraject. ’Opvallend was dat veel mensen elkaar daar voor het eerst ontmoetten. En ze spraken ook verschillende talen. De vertegenwoordigers vanuit de GGD-hoek in termen van data die de gezondheid van mensen weergeven. Dat vormde een gescheiden wereld met die van de stedebouwkundigen.’

Belemmerend
Volgens Peper kwamen de aanwezigen er zelf ook ‘rond voor uit’ de sectorale werkwijze belemmerend te vinden. ‘Ze werken niet in multidisciplinaire teams, redelijk verkokerd. Gedeelde kaarten die de relatie tussen gezondheid en omgeving weergeven bestaan bijvoorbeeld nog niet. Iedere afdeling maakt haar eigen kaarten, met een eigen legenda, eigen beelden. Er is over en weer heel veel informatie beschikbaar, benut die dan ook op een goeie manier en breng die onder in een informatiehuis gezondheid als onderdeel van het Digitale Stelsel Omgevingswet.’

Te weinig gedeeld
Tegelijk zie je volgens Peper dat er in sommige steden al op gezondheidsbevordering wordt ingezet. ‘Er gebeurt hier en daar al heel veel. Er zijn veel city deals en pilotprojecten, maar je moet veel meer aandacht geven aan kennisopbouw. De resultaten worden nog veel te weinig gedeeld. Ook met het meetbaar maken van wat investeringen in de leefomgeving je als stad concreet opleveren is nog veel winst te behalen.’

Financiële basis verbreed
Bij investeringen in de leefomgeving moet volgens de Rli niet alleen het gezondheidsverlies worden becijferd, maar ook de mogelijke baten. ‘Zo kan de financiële basis van het omgevingsbeleid worden verbreed.’ Ook corporaties worden opgeroepen meer te investeren in zaken als een gezonde leefomgeving, leefbaarheid en maatschappelijk vastgoed.

Aanleiding advies

Aanleiding voor het Rli-advies is de inwerkingtreding Omgevingswet per 2021, waarin gezondheidswinst als een van de doelen wordt meegenomen. De raad focuste ín zijn onderzoek op steden omdat, zegt Peper, ‘de complexiteit van de huidige transities zich daar concentreert. Dat vraagt om integrale oplossingen. Al is een deel van onze aanbevelingen zeker ook bruikbaar in het landelijk gebied.’

Meer urgentie
Over hoe het advies zich verhoudt tot de huidige trend tot stedelijke verdichting is Peper duidelijk. ‘Als steden bij die plannen niet meer aandacht besteden aan gezondheidsbevordering zal het draagvlak voor verdichting snel afbrokkelen. Dat geeft ons rapport meer urgentie, ja.’